NAZIVI ZEMALJA PORTUGALSKOG GOVORNOG PODRUČJA

Jeste li se nekada zapitali odakle potiču imena luzofonih zemalja i šta ona zapravo znače? Zašto se Portugal zove baš Portugal, Brazil – Brazil, Angola – Angola, itd.? Ako vas zanima poreklo i značenje tih naziva, saznajte to u ovom postu.

Portugal

Ime Portugala potiče od latinskog naziva jednog malog naselja u rimskoj provinciji Galeciji. To naselje se na latinskom zvalo Portus Cale i nalazilo se na mestu današnjeg drugog po veličini portugalskog grada Porta. Dok je za prvu reč ovog dvočlanog naziva, Portus, veoma jasno da znači „luka“, druga reč je mnogo kontroverznije etimologije. Naime, prema jednoj hipotezi, ona potiče od grčke reči καλλις („lep“), jer su, navodno, prvi indoevropski stanovnici doline reke Doro, Grci, smatrali da žive u veoma lepom okruženju. Prema drugoj pretpostavci, međutim, Cale je od latinskog prideva „topao“, pa bi Portus Cale značilo „topla luka“. Bilo kako bilo, reč Cale stoji u etimologiji nastavka –gal, kao i u nazivu rimske provincije Galecije odnosno današnje španske Autonomne zajednice Galisije, ali i grada po nazivu Gaja, koji se nalazi blizu Porta, s druge strane reke Doro.

Portus Cale je u ranom srednjem veku dao naziv grofovije koja se prostirala današnjim severnim Portugalom: Condado Portucalense, a kasnije i Condado de Portucale. Naziv Portucale iz vulgarnog latinskog vremenom se preobrazio u Portugal i do danas ostao u upotrebi.

Porto [photo credits: The Independent]

U našem jeziku ranije se mnogo više koristio naziv Portugalija, koji nam je došao preko nemačkog Portugalien. I dalje mnogi naši jezikoslovci insistiraju na ovom nazivu, ali je činjenica da ljudi sve češće koriste reč Portugal. A zvaničan naziv ove države čak i na portugalskom nije taj, već República Portuguesa (Portugalska Republika).

Brazil

Današnja teritorija Brazila nosila je tokom svoje istorije razna imena. Pre dolaska Portugalaca, neka plemena autohtonog indijanskog stanovništva nazivala su svoju zemlju Pindorama. Na jeziku tupi-gvarani ovaj naziv znači „zemlja palmi“.

Prvi naziv koji su kolonizatori dali ovoj teritoriji bio je Terra da Vera Cruz (što bi se moglo prevesti kao „Zemlja Časnog Krsta“). On se koristio samo godinu dana, do 1501. Zatim se koristio veoma sličan naziv, Terra da Santa Cruz, otprilike do 1503. godine. Od 1501. do 1520. koritio se i naziv Terra dos Papagaios („Zemlja papagajâ“).

Naziv Brazil zapravo potiče od drveta pau-brasil, koje se veoma eksploatisalo i koristilo za proizvodnju boje za tkanine. Boja koja se od njega dobija je jarko crvena, što je Portugalce podsećalo na žar. Pošto se žar na portugalskom kaže brasa, otud i reč brasil, korišćena u nazivu drveta. Ima, međutim, i drugih pretpostavki o nazivu najveće južnoameričke države, ali je ova najverovatnija.

Pau-brasil [photo credits: Sítio da Mata]

Kako su se menjala državna uređenja u Brazilu, tako se menjao i zvaničan naziv države. Od 1824. do 1891. država se zvala Império do Brasil (Carevina Brazil). Nekoliko godina posle proglašenja republike, bilo je potrebno ukloniti monarhistički element iz naziva i osmisliti naziv koji će nedvosmisleno ukazivati na novo političko uređenje. Tada je nastao naziv Estados Unidos do Brasil (Ujedinjene Države Brazila, ili, u slobodnijem prevodu, po ugledu na SAD, Sjedinjene Brazilske Države). Ovaj naziv koristio se do ustava 1969, kada je usvojen naziv República Federativa do Brasil (Savezna Republika Brazil), koji je u upotrebi i danas.

U našem jeziku nekada se mnogo više koristio naziv Brazilija, koji je, baš kao i u slučaju Portugala, prihvaćen iz zapadnoevropskih jezika, verovatno takođe iz nemačkog. Međutim, kada je, šezdesetih godina prošlog veka, izgrađena nova prestonica, koju su Brazilci upravo tako nazvali, u našem jeziku je ubrzo napušten naziv Brazilija za državu Brazil.

Luzofona Afrika

Ime Angola potiče od reči N’gola, iz jezika bantu porodice. To je bila titula vladara Kraljevine Ndongo, koja se prostirala delom današnje Angole u XVI veku, kada su se Portugalci učvrstili na mestu gde je danas prestonica Luanda.

Naziv Mozambik (u originalu - Moçambique) najpre se odnosio samo na ostrvo u severnom delu današnjeg Mozambika, gde su Portugalci osnovali prvu prestonicu kolonije. To mesto i danas nosi naziv Ilha de Moçambique. Sama reč najverovatnije vodi poreklo od imena arapskog trgovca koji je tamo živeo: Musa Al Bik, Mosa Al Bike, ili Ben Musa Mbiki.

Žena iz mozambičke oblasti Nampula [photo credits: clubofmozambique.com]

Zelenortska Ostrva (poznata u našem jeziku i kao Zelenortska Republika, a u novije vreme, u diplomatskoj korespondenciji, i kao Republika Kabo Verde) u originalu nose naziv Cabo Verde, što znači „zeleni rt“. Zanimljivo je da se taj rt, čiji izgled je poslužio Portugalcima za naziv kolonije, zapravo nalazi u obližnjem Senegalu.

Republika Gvineja Bisau (u originalu – Guiné-Bissau) ima dvočlani naziv. Prvi član se odnosi na čitavu oblast i imaju ga i druge okolne države. Bisau je ime glavnog grada, koje je dodato u zvaničan naziv države nakon sticanja nezavisnosti 1975. godine. Ranije se ova oblast zvala Portugalska Gvineja. Na našem jeziku je često zovu i Gvineja Bisao, mada je Bisau svakako primerenije originalu.

Sao Tome i Prinsipe (u originalu – São Tomé e Príncipe) nosi naziv po svoja dva najveća ostrva. Prvo su Portugalci nazvali po Svetom Apostolu Tomi. Drugo se najpre zvalo po Svetom Antoniju, ali je kasnije dobilo naziv Ilha do Príncipe („ostrvo princa“), jer je pretvoreno u posed krune.

Luzofona Azija i Okeanija

Goa [photo credits: India.com]

Naziv Makau (u originalu – Macau, a ponekad i Macao) potiče od kineskog naziva za hram koji je tamo bio sagrađen 1448. i posvećen boginji Mazu, zaštitnici ribara. Hram se na kineskom zvao A-Ma. Naziv Timor potiče od malajske reči timur, što znači „istok“. Goa je stari indijski naziv koji su Portugalci preuzeli za svoju nekadašnju koloniju u Indiji. On je u lokalnim jezicima imao mnoge oblike, a neki od njih su Gomanćala, Govapuri, Govem i Gomantak.