SKRAĆENICE U PORTUGALSKOM JEZIKU

Pisani portugalski jezik veoma se često služi skraćenicama. U ovom postu ću objasniti koje sve vrste skraćenica postoje u standardnom portugalskom jeziku, a zatim ću priložiti spisak nekih skraćenica koje se najčešće koriste. Biće izostavljene neformalne i žargonske skraćenice koje se koriste u elektronskoj komunikaciji (putem SMS poruka, Fejsbuk mesindžera, Vocapa i sl.). O njima ću pisati nekom drugom prilikom.

U portugalskom postoje dve vrste skraćenica. Prve se nazivaju abreviaturas. To su zapravo reči koje su skraćene na način da im se piše samo početno slovo, ili pak jedan njihov deo. Neke od njih se pišu sa tačkom na kraju, a neke i bez. Primer: v. = veja – vidi.

Druga vrsta skraćenica se zovu siglas. To su najčešće reči sastavljene od početnih slova naziva institucija. Primer: PSD = Partido Social Democrata – Socijaldemokratska partija (izgovor: u evropskoj varijanti „pe-es-de“ / u brazilskoj „pe-esi-de“). One se ponašaju kao samostalne reči, jer se često mogu i izgovoriti tako, a od njih se čak mogu i graditi nove reči (npr. petista – pripadnik/ca radničke partije, od PT = Partido dos Trabalhadores – Radnička partija).

 

[image credits: areatablet.wordpress.com]

Spisak skraćenica najčešće korišćenih u portugalskom jeziku

napomena: oznaka (s) stoji kada se ista skraćenica koristi i za množinu

A

a = are (s) - ar
ABI = Associação Brasileira de Imprensa – Brazilsko udruženje novinara

ABC = Academia Brasileira de Ciências – Brazilska akademija nauka
ABL= Academia Brasileira de Letras – Brazilska književna akademija
a.C. ili A.C. = antes de Cristo – pre nove ere
AC = Acre – država Akre
A/C = ao (s) cuidado (s) – na ruke

ACP = Automóvel Club de Portugal – Auto-moto savez Portugala

AD = Ano do Senhor – leto Gospodnje
ago. = agosto – avgust

AIP = Associação Industrial Portuguesa – Portugalski industrijski savez
AL = Alagoas – država Alagoas
AM = Amazonas – država Amazonas

ANBA = Academia Nacional de Belas Artes – Nacionalna akademija lepih umetnosti

ANC = Congresso Nacional Africano – Afrički nacionalni kongres
Apart. ili ap. = apartamento - stan
AP = Amapá – država Amapa

APE = Associação Portuguesa de Escritores – Portugalsko udruženje književnika

AR = Assembleia da República – Republička Skupština (u Portugalu)

Art. ili Art° = artigo – član

att. = Atenciosamente – S poštovanjem
Av. = Avenida - avenija

B

BA = Bahia – država Baija
BCG = Bacilo de Calmette e Guérin (vacinação contra a tuberculose) – vakcina Be-se-že
bibl. = bibliografia, bibliográfico ou biblioteca – bibliografija ili biblioteka

BNL = Biblioteca Nacional de Lisboa – Nacionalna biblioteka u Lisabonu
BR = Brasil – Brazil

BV = Bombeiros Voluntários – Dobrovoljni vatrogasci

BVL = Bolsa de Valores de Lisboa – Lisabonska berza

C

cap. = capítulo – poglavlje; caps. = capítulos – poglavlja

CAP = Confederação de Agricultura Portuguesa – Portugalska poljoprivredna konfederacija
CBF = Confederação Brasileira de Futebol – Brazilska fudbalska konfederacija
c/c = conta corrente – tekući račun

CCP = Câmara do Comércio Português – Portugalska privredna komora

CDS-PP = Centro Democrático Social – Partido Popular – Socijaldemokratski centar – Narodna partija
CE = Ceará – država Seara; Conselho da Europa – Savet Evrope

CEI = Comunidade de Estados Independentes – Zajednica nezavisnih država
cent. = centavo – cent (stoti deo reala, evra, dolara i drugih valuta)
CEP = Código de Endereçamento Postal – Poštanski kod
cf. ili cfr. = confira, confronte, compare – proveri, uporedi

CI = Conselho de Imprensa – Savet za štampu
Cia. = companhia – kompanija

CIP = Confederação de Indústria Portuguesa – Portugalska industrijska konfederacija
cit. = citação, citado (s), citada (s) – citat, navedeno
cm = centímetro (s) – centimetar

CNEP = Centro Nacional das Empresas Portuguesas – Nacionalni centar portugalskih preduzeća; Centro Nacional de Estudos e Planeamento – Nacionalni centar za studije i planiranje
CNP= Conselho Nacional de Petróleo – Nacionalni savet za naftu
cód. = código – kod

CP = Caminhos-de-Ferro Portugueses – Portugalska železnica
CPF = Cadastro de Pessoa Física – Registar fizičkih lica (broj poput našeg JMBG-a)

CPLP = Comunidade dos Países de Língua Portuguesa – Zajednica zemalja portugalskog jezika
créd. = crédito – autorstvo (npr. objavljene fotografije); kredit

CTT = Correios e Telecomunicações de Portugal – Portugalski PTT

cv – curriculum vitae – radna biografija; cavalo-vapor – konjska snaga
Cx. = Caixa - kasa

D

D. = Dom, Dona – gospodin (samo za vladare i crkvene velikodostojnike), gospođa
D.ª = Dona - gospođa
d.C. = depois de Cristo – nove ere
DD. = digníssimo – prečasni, velečasni

DECO = Associação Portuguesa para a Defesa do Consumidor – Portugalski savez za zaštitu potrošača
DF = Distrito Federal – Federalni Distrikt

DGCI = Direcção-Geral de Contribuintes e Impostos – Generalna direkcija za obveznike i poreze

DGS = Direcção-Geral de Segurança – Generalna direkcija za bezbednost

DGT = Direcção-Geral de Turismo – Generalna direkcija za turizam
dm = decímetro (s) - decimetar
DNER = Departamento Nacional de Estradas de Rodagem – Nacionalni odsek za puteve i drumski saobraćaj
Dr. = Doutor - doktor
Dr.ª = Doutora - doktorka
dz. = dúzia (s) - tuce

E

ed. = edição - izdanje
E.D. = espera deferimento – čeka odobrenje (formula kojom se završava spis upućen sudskom organu)

EDP = Electricidade de Portugal – Portugalska elektrodistribucija
e.g. = exempli gratia (por exemplo) – na primer
EMBRAER = Empresa Brasileira de Aeronáutica – Brazilsko preduzeće za vazduhoplovstvo
EMBRATEL = Empresa Brasileira de Telecomunicações – Brazilsko preduzeće za telekomunikacije

EMRATUR = Empresa Brasileira de Turismo – Brazilsko preduzeće za turizam

Eng. = engenheiro/a – inženjer/ka
ES = Espírito Santo – država Espirito Santo
etc. = et cetera – i tako dalje
EUA = Estados Unidos da América – Sjedinjene Američke Države

EUR = euro - evro
ex. = exemplo - primer
Exmo. = Excelentíssimo – mnogopoštovani, velepoštovani
Ex.ª = Excelência - ekselencija

F

FAB = Força Aérea Brasileira – Brazilske vazduhoplovne snage (Ratno vazduhoplovstvo Brazila)
fev. = Fevereiro - februar
FGTS = Fundo de Garantia por Tempo de Serviço – Garantni fond za radni staž

FIL = Feira Internacional de Lisboa – Lisabonski međunarodni sajam
fl. = folha - list; fls. = folhas – listovi

FMI = Fundo Monetário Internacional – Međunarodni monetarni fond
FN = Fernando de Noronha – ostrvo Fernando de Noronja

FRELIMO = Frente de Libertação de Moçambique – Front za oslobođenje Mozambika
FUNAI = Fundação Nacional do Índio – Nacionalna fondacija za indijance

G

g = grama (s) - gram
gen. = general - general
GO = Goiás – država Gojas

GNR = Guarda Nacional Republicana – Narodna republikanska garda

H

h = hora (s) - sat
ha = hectare (s) - hektar
hab. = habitante - stanovnik

I

ib. = ibidem – na istom mestu

IBAMA = Instituto Brasileiro do Meio Ambiente e dos Recursos Naturais Renováveis – Brazilski institut za životnu sredinu i za obnovljive prirodne resurse
IBGE = Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística – Brazilski zavod za geografiju i statistiku

IC = Instituto Camões – Institut Kamoiš

ICEP = Instituto do Comércio Externo de Portugal – Portugalski institut za spoljnu trgovinu
id. = idem - isto
i.e. = isto é – to jest

IED = Instituto de Estudos para o Desenvolvimento – Institut za studije razvoja

IEFP = Instituto de Emprego e Formação Profissional – Zavod za zapošljavanje i profesionalnu obuku
Ilma = Ilustríssima – mnogopoštovana, velepoštovana
Ilmo = Ilustríssimo – mnogopoštovani, velepoštovani

INE = Instituto Nacional de Estatística – Nacionalni zavod za statistiku
I.N.R.I. = Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum (Jesus Nazareno, Rei dos Judeus) - Isus Nazarećanin, Car Judejski
INSS = Instituto Nacional de Seguro Social – Nacionalni zavod za socijalno osiguranje
Ir. = irmão, irmã – brat, sestra (odnosi se na monahe i monahinje)

IRC = Imposto sobre o Rendimento das Pessoas Colectivas – Porez na dobit pravnih lica

IRS = Imposto sobre o Rendimento das Pessoas Singulares – Porez na dobit fizičkih lica

IPC = Instituto Português de Cinema – Portugalski institut za film

IPE = Investimento e Participações do Estado – Državna ulaganja i učešća

IPED = Instituto Português de Ensino à Distância – Portugalski institut za obrazovanje na daljinu

IVA = Imposto sobre o Valor Acrescentado – Porez na dodatu vrednost

J

jan. = Janeiro - januar
jul. = Julho - jul
jun. = Junho - jun

K

Kg = quilograma (s) - kilogram
Km = quilômetro (s) - kilometar
Km2 = quilômetro (s) quadrado (s) – kilometar kvadratni
Kw = quilowatt - kilovat

L

l = litro (s) - litar
L= leste - istok
lat. = latitude; latim – geografska širina; latinski
lb. = libra (s) - funta
long. = longitude – geografska dužina
Ltda., Lt.da = limitada – društvo sa ograničenom odgovornošću

M

m = metro (s) - metar
m2 = metro (s) quadrado (s) – metar kvadratni
m3 = metro (s) cúbico (s) – metar kubni
m ili min = minuto (s) - minut
MA = Maranhão – država Maranjao

MAPA = Ministério da Agricultura, Pecuária e Abastecimento – Ministarstvo poljoprivrede, stočarstva i snabdevanja hranom

MEC = Ministério da Educação – Ministarstvo prosvete
MG = Minas Gerais – država Minas Žerais
mg = miligrama – miligram

MinC = Ministério da Cultura – Ministarstvo kulture
ml = mililitro (s) – mililitar

MPLA = Movimento Popular de Libertação de Angola – Narodni pokret za oslobođenje Angole
MS = Mato Grosso do Sul – država Mato Groso do Sul
MT = Mato Grosso – država Mato Groso

MW = megawatt (s) - megavat

N

nº = número - broj
N = norte - sever
nac. = nacional - nacionalni
NE = nordeste - severoistok
NO = noroeste - severozapad
nov. = Novembro - novembar
N. Sr.ª = Nossa Senhora – Naša Gospa (Bogorodica Marija)
N. da E. = Nota da Editora – napomena urednika
N. do T. = Nota do Tradutor – napomena prevodioca (prim. prev.) 

O

O = oeste - zapad
obs. = observação, observações - napomena
OEA = Organização dos Estados Americanos – Organizacija američkih država

OIT = Organização Internacional de Trabalho – Međunarodna organizacija rada

OMS = Organização Mundial de Saúde – Svetska zdravstvena organizacija  
ONU = Organização das nações Unidas – Organizacija ujedinjenih nacija
op. cit. = opus citatum (obra citada) – navedeno delo

OTAN = Organização do Tratado do Atlântico Norte – NATO pakt

OVNI = Objeto voador não identificado – neidentifikovani leteći objekt

P

pág. = página - strana; págs. = páginas - strane
PA = Pará – država Para
pal. = palavra (s) – reč

PALOP = Países Africanos de Expressão Oficial Portuguesa – Afričke zemlje portugalskog kao zvaničnog jezika
PB = Paraíba - država Paraiba

PCP = Partido Comunista Português – Portugalska komunistička partija
P.D. = pede deferimento – videti E.D.
p.ex. = por exemplo – na primer
PE = Pernambuco – država Pernambuko; Parlamento Europeu – Evropski Parlament
Pe. = padre – otac (odnosi se na sveštenika)
PF = Pessoa Física - fizičko lice
P.F. = por favor – molim Vas
pg. = pago - plaćeno
PI = Piauí – država Pijauji

PIB = Produto Interno Bruto – Bruto domaći proizvod
PIS = Programa de Integração Social – Program socijalne integracije

PJ = Polícia Judiciária – Sudska policija; Pessoa Jurídica - pravno lice

PM = Polícia Militar – Vojna policija
pl. = plural - množina
p.p. = por procuração – po ovlašćenju
PR = Paraná – država Parana
Prof. = professor - profesor
Prof.ª = professora - profesorka
P. S. = post scriptum – post skriptum

PS = Partido Socialista – Socijalistička partija

PSD = Partido Socialdemocrata – Socijaldemokratska partija

PT = Partido dos Trabalhadores – Radnička partija

Q

ql. = quilate (s) - karat

R

R. = rua - ulica
Rem.te = remetente – pošiljalac

RENAMO = Resistência Nacional Moçambicana – Mozambički nacionalni otpor
Rev.mo = Reverendíssimo – prečasni, velečasni, preosvećeni (za crkvene velikodostojnike)

RF = radiofrequência - radiofrekvencija
RJ = Rio de Janeiro – država Rio de Žaneiro
RN = Rio Grande do Norte – država Rio Grande do Norte
RO = Rondônia – država Rondonija

R.P. = República Portuguesa – Portugalska Republika
RR = Roraima – država Rorajima
RS = Rio Grande do Sul – država Rio Grande do Sul

RTP = Radiotelevisão Portuguesa – Portugalska radio-televizija

S

S = Sul - - jug
S. = São, Santo (a) – Sveti/a
S.A. ili SA = Sociedade Anônima – akcionarsko društvo

SARL = Sociedade Anónima de Responsabilidade Limitada – akcionarsko društvo sa ograničenom odgovornošću (u Portugalu i luzofonoj Africi)
SC = Santa Catarina – država Santa Katarina
s.d. = sem data – bez datuma
SE = Sergipe – država Seržipe; Sudeste - jugoistok
séc. = século - vek, stoleće

SJ – Companhia de Jesus – Isusovci

SIC = Sociedade Independente de Comunicação – Nezavisno društvo za komunikaciju

SME = Sistema Monetário Europeu – Evropski monetarni sistem
SO = Sudoeste - jugozapad
SP = São Paulo – država Sao Paulo

SPA = Sociedade Portuguesa de Autores – Portugalsko autorsko udruženje
Sr. = Senhor - gospodin; Srs. = Senhores - gospoda
Sr.ª = Senhora - gospođa; Sr.ªs = Senhoras - gospođe
Srta = Senhorita - gospođica

T

TAP = Transportes Aéreos Portugueses – Portugalski aviotransport
Tel. = telefone, telegrama – telefon, telegram

TELECOM = Empresa de Telecomunicações – Preduzeće za telekomunikacije
TO = Tocantins – država Tokantins
TV = televisão - televizija

U

UERJ = Universidade Estadual do Rio de Janeiro – Državni Univerzitet Rio de Žaneira

UFMG = Universidade Federal de Minas Gerais – Savezni Univerzitet Minas Žeraisa

UFRJ = Universidade Federal do Rio de Janeiro – Savezni Univerzitet Rio de Žaneira

UGT = União Geral de Trabalhadores – Opšta unija radnika

UNB = Universidade de Brasília – Univerzitet u Braziliji

UNITA = União Nacional para a Independência Total de Angola – Nacionalna unija za potpunu nezavisnost Angole

URSS = União das Repúblicas Socialistas Soviéticas – Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika

USP = Universidade de São Paulo – Univerzitet u Sao Paulu

UV = ultravioleta - ultraljubičasto

V

v. = veja - vidi
V = volt - volt
V. = você – Vi (u Brazilu - ti)
V.S.ª = Vossa Senhoria – Vaše gospodstvo (formula za strogo formalno pisano obraćanje)
V.S.ªs = Vossas Senhorias – Vaša gospodstva (formula za strogo formalno pisano obraćanje)
V. Ex.ª = Vossa Excelência – Vaša ekselencijo
v.g. = verbi gratia (por exemplo) – na primer

vol. = volume – tom

v.s.f.f. = volte a página se faz o favor – okrenite stranicu, molim Vas

W

W = watt (uote) - vat
W.C. = water-closet (banheiro, sanitário) - toalet

 

Izvori i literatura:

Castro Alves Perez, L. (s.a.). Abreviaturas e Siglas. https://www.portugues.com.br/gramatica/abreviaturas-siglas.html (poslednji pristup 24. 11. 2019)

Cunha, C., & L.F. Lindley Cintra. (2001). Nova Gramática do Português Contemporâneo. Rio de Janeiro: Nova Fronteira.

Klajn, I. (2002). Rečnik jezičkih nedoumica. Beograd: Čigoja štampa.

Talan, N. (2004). Portugalsko-hrvatski rječnik. Dicionário português-croata. Zagreb: Školska knjiga.

DAN NEZAVISNOSTI ANGOLE

Danas, 11. novembra, u Narodnoj Republici Angoli obeležava se najvažniji praznik te države - Dan nezavisnosti (Dia da Independência). Na ovaj dan 1975. godine, u tačno 23 časa, u Luandi, vođa Narodnog pokreta za oslobođenje Angole (Movimento Popular de Libertação de Angola - MPLA), Agostinjo Neto, proglasio je nezavisnost mlade afričke nacije od Portugala.

[image credits: DW]

Ovaj istorijski događaj nije protekao niti glatko niti van burnih dešavanja, kako u samoj Angoli, tako i u Portugalu odnosno na međunarodnoj političkoj sceni. On je imao svoju veoma složenu predistoriju, koja je trajala praktično od samog portugalskog osvajanja i kolonizovanja angolskih teritorija, pa sve do te, 1975. godine. 

Narodni pokret za oslobođenje Angole formiran je krajem pedesetih godina XX veka. Nastao je spajanjem više manjih antikolonijalističkih grupacija, uključujući tu i ispostavu Portugalske komunističke partije iz Luande. U njemu su učešća uzeli brojni angolski intelektualci leve orijentacije, od kojih su mnogi studirali u Evropi, gde su u određenim intelektualnim krugovima usvojili levičarske i antikolonijalističke ideje. Vođa pokreta je bio Antonio Agostinjo Neto.

António Agostinho Neto, vođa MPLA i prvi predsednik Narodne Republike Angole
[photo credits: Jornal de Angola]

Agostinjo Neto je, baš kao i njegov pokret, uživao veliku podršku tadašnjeg Istočnog bloka i socijalističkih zemalja. Budući da je ideologija MPLA počivala na marksističko-lenjinističkoj doktrini, tê su zemlje videle u Angoli budućeg značajnog političkog, vojnog i ekonomskog partnera u dekolonizovanoj Africi. I SFRJ je imala izuzetno značajnu ulogu u pomaganju MPLA, dok je Agostinjo Neto kod Maršala Tita uživao veliki ugled. O tome i do danas svedoči činjenica da jedna važna ulica na Novom Beogradu nosi ime po njemu (mada pogrešno transkribovano!). Osim toga, pošto je Agostinjo Neto bio ne samo političar i gerilac, već i pesnik, njegova poezija je još u to vreme prevedena na srpskohrvatski jezik, kada jugoslovenska čitalačka publika za mnoge druge luzofone autore nije znala.

Dve zbirke pesama Agostinja Neta u prevodu na srpski
[photo credits: privatna kolekcija autora bloga]

No, nije MPLA bio jedina snaga koja se borila za nezavisnost angolske nacije. Bili su to i Nacionalni front za oslobođenje Angole (Frente Nacional de Libertação de Angola - FNLA) i Nacionalna unija za potpunu nezavisnost Angole (União Nacional para a Independência Total de Angola - UNITA). Ova tri gerilska pokreta nisu uspela da se između sebe slože i ujedine, tako da se svaki borio protiv Portugalske vojske za svoj račun, a bilo je i njihovih međusobnih sukoba. Osim toga, i sam MPLA se postepeno razbio na tri struje, koje su manje-više delovale svaka za sebe, u odvojenim delovima zemlje, i koje su uspele da se ponovo ujedine tek početkom sedamdesetih godina.

Nezavisnost države Angole proglašena je u trenutku kada je Portugal već uveliko bio odustao od iscrpljujućeg Kolonijalnog rata, vođenog decenijama unazad. Naime, 25. aprila 1974. godine, u Lisabonu je izveden državni udar u kome je diktatorsku vlast zbacila vojska, koja više nije imala snage niti volje da se po nedođijama portugalskih kolonija u Africi bori sa sve jačim i upornijim gerilskim pokretima za oslobođenje. Tada je Portugal kročio na put demokratije i integracije u Evropsku zajednicu, dok su njegovim kolonijama konačno bila otvorena vrata nezavisnosti.

Tog 11. 11. 1975, tri oslobodilačka pokreta kontrolisala su različite delove zemlje. Prestonicu Luandu držao je MPLA. Iako je nezavisnost istog tog dana u gradu Nova Lizboa (današnji Uambo) proglasio i lider Unite, Žonas Savimbi, međunarodna zajednica priznala je samo akt proglašenja iz Luande.

Nakon proglašenja nezavisnosti, u Angoli je nastupio krvavi građanski rat između tri pokreta, koji će potrajati sve do 2002. godine. Najžešće borbe odvijale su se tokom devedesetih, praktično na čitavoj teritoriji države. Rat je za sobom ostavio na hiljade mrtvih i ranjenih, uništene čitave gradove, sela i infrastrukturu, trajno izmenjenu demografsku sliku zemlje usled stalnih internih raseljavanja, kao i nemerljive štete počinjene nad prebogatom florom i faunom ove afričke zemlje.

Krajem devedesetih godina XX veka, MPLA je napustio marksističko-lenjinističku doktrinu i okrenuo se višepartijskom sistemu i tržišnoj ekonomiji. To je i danas najuticajniji politički pokret u zemlji, koji je i na poslednjim parlamentarnim izborima osvojio većinu poslaničkih mesta.

Zastava Angole na tvrđavi Sao Migel u Luandi
[photo credits: MPLA]