PRIDEVI U PORTUGALSKOM JEZIKU

Što se tiče gramatičkih tema, dosad smo na ovom blogu pisali o imenicama i ličnim zamenicama u portugalskom jeziku. Sada ćemo pažnju posvetiti pridevima. Pridevi su u ovom jeziku promenljiva vrsta reči. Poseduju kategoriju broja, roda i stepena. U narednim odeljcima ćemo objasniti kako se pridevi u portugalskom menjaju po ovim kategorijama, dok ćemo u poslednjem odeljku reći nešto i o njihovom mestu u iskazu u odnosu na imenice. Navedena pravila ilustrovaćemo primerima, koje delimično preuzimamo iz literature navedene na kraju posta.

1. Broj i rod prideva

Pravila za građenje množine (polazeći od jednine) odnosno za građenje ženskog roda (polazeći od muškog) prideva u portugalskom jeziku uglavnom se poklapaju sa odgovarajućim pravilima kod imenica (v. post o imenicama u portugalskom jeziku). Tako, na primer, pridevi koji se u muškom rodu završavaju na -o, u ženskom će se završavati na -a: velho (strar), velha (stara). Pridevi koji se završavaju na konsonant uglavnom će u ženskom rodu imati -a na kraju: trabalhador (radan), trabalhadora (radna), francês (francuski), francesa (francuska). Oni pak pridevi koji se završavaju na -e uglavnom će imati isti oblik za oba roda: inteligente (pametan/na), presente (prisutan/a), crescente (rastući/ća)... Isto važi i za prideve na -l (fácil - lak/a, difícil - težak/teška), -z (feliz - srećan/na, eficaz - efikasan/na), -m (comum - običan/na, ruim - loš/a), kao i za neke koji se završavaju na -a (hipócrita - licemeran/na, cosmopolita - kosmopolitski/a) i na -r (exemplar - primeran/na, superior - uzvišen/a). Pridevi koji se završavaju na -eu, inače malobrojni, imaju dvojak oblik ženskog roda: ako je /e/ iz nastavka -eu zatvoreno, u ženskom rodu pridevi će imati nastavak -eia (europeu / europeia - evropski / evropska), a ako je otvoreno, imaće nastavak -oa (ilhéu / ilhoa - ostrvski / ostrvska). 

[image credits: trabalhosparaescola.com.br]

2. Poređenje prideva

Kao i u našem jeziku, postoje dva stepena poređenja prideva, komparativ (comparativo) i superlativ (superlativo).

2.1. Građenje komparativa

a) Komparativ superiornosti (comparativo de superioridade) tvori se tako što se prilog mais (više) stavi ispred, a konektor que ili do que (od / nego) iza prideva. Primer:

Rosângela é mais alta (do) que Laura.
(Rozanžela je viša od Laure.)

b) Komparativ jednakosti (comparativo de igualdade) tvori se tako što se prilog tão (toliko) stavi ispred, a konektor quanto ili como (koliko i) iza prideva. Primer:

Cláudio é tão alto quanto/como Álvaro.
(Klaudio je toliko visok koliko i Alvaro.)

c) Komparativ inferiornosti (comparativo de inferioridade) tvori se tako što se prilog menos (manje) stavi ispred, a konektor que ili do que (od / nego) iza prideva. Primer:

Viagem de trem é menos cansativa (do) que viagem de avião.
(Putovanje vozom je manje zamorno od putovanja avionom.) 

2.2. Građenje superlativa

U portugalskom jeziku postoje dve vrste superlativa: apsolutni (absoluto) i relativni (relativo). Dok je relativni superlativ po značenju jednak superlativu u našem jeziku, apsolutni superlativ je leksičko sredstvo za izražavanje visokog stepena prisustva osobine koju dati pridev označava. Njega na naš jezik možemo prevoditi tako što ispred pozitiva prideva dodamo prilog vrlo, veoma, mnogo, krajnje i sl. 

a) Apsolutni superlativ (superlativo absoluto) gradi se tako što se sufiks –íssimo doda pridevu:

fértil (plodan) > fertilíssimo

normal (uobičajen, normalan) > normalíssimo

vulgar (vulgaran) > vulgaríssimo

- Kada se pridev završava na vokal, taj se vokal gubi:

lindo (lep) > lindíssimo

triste (tužan) > tristíssimo

- Neki apsolutni superlativi čuvaju formu iz klasičnog latinskog, tako da se u osnovi razlikuju od odgovarajućih pozitiva prideva:

amável (ljubak) > amabilíssimo

terrível (užasan) > terribilíssimo

feliz (srećan) > felicíssimo

comum (zajednički, običan) > comuníssimo

pagão (paganski) > paganíssimo

fiel (veran, odan) > fidelíssimo

frio (hladan) > frigidíssimo

livre (slobodan) > liberíssimo

magro (mršav) > macérimo (ili magríssimo)

pobre (siromašan) > paupérrimo (ili pobríssimo)

b) Relativni superlativ (superlativo relativo) tvori se tako što se ispred komparativa superiornosti ili inferiornosti stavi određeni član.

Este prédio é o mais alto da cidade.
(Ova zgrada je najviša u gradu.)

Esta aluna é a mais inteligente da escola.
(Ova učenica je najinteligentnija u školi.)

Este é o bar menos barulhento que conheço.
(Ovo je najmanje bučan bar za koji znam.)

Minha tia é a mulher menos nervosa em nossa família.
(Moja tetka je najmanje nervozna žena u našoj familiji.)

2.3. Nepravilni komparativi i superlativi

Neki pridevi u portugalskom jeziku imaju nepravilne oblike komparativa i superlativa. U pitanju su pridevi bom (dobar), mau (loš), grande (velik) i pequeno (mali).

pozitiv	komparativ superiornosti	superlativ
		apsolutni	relativni
bom/boa mau/má (ili ruim) grande pequeno/pequena	melhor pior maior menor	ótimo/a péssimo/a máximo/a mínimo/a	o/a melhor o/a pior o/a maior o/a menor

Što se tiče komparativa superiornosti i relativnog superlativa prideva grande odnosno pequeno, ponekad se u razgovornom portugalskom jeziku, naročito u brazilskoj varijanti, umesto standardnog oblika maior odnosno menor koriste oblici (o/a) mais grande odnosno (o/a) mais pequeno/pequena. Tako, na primer, umesto Este armário é maior do que aquele outro (Ovaj ormar je veći od onog drugog), može se u kolokvijalnom stilu čuti i  Este armário é mais grande do que aquele outro. Norma portugalskog jezika pak dopušta da se upotrebljava oblik mais bom/mau/pequeno/grande samo onda kada se pravi poređenje između dvaju osobina jednog istog predmeta (osobe, situacije i dr.). Na primer:

Este armário é mais grande do que bonito. 
(Ovaj ormar je više velik nego lep.)

Esta rua é, de certa forma, mais pequena do que estreita 
(Ova ulica je, na neki način, više mala nego uska.)

[image credits: personal profile of Alexandre José de Souza Peres on Research Gate]

3. Kolokacija prideva

Za razliku od našeg jezika, kanonički položaj prideva u portugalskom je iza imenice:

noite escura - tamna noć
dia triste - tužan dan
campos verdes - zelena polja

Kada se pak ovaj red reči invertuje, onda pridev ima subjektivnu vrednost, što se najčešće koristi u poetskom jeziku ili u posebne retoričke svrhe:

A branca neve cobriu a cidade - Sneg beli pokrio je grad.

Neki pridevi se ipak moraju stavljati isključivo iza imenice. U pitanju su:

a) pridevi koji klasifikuju imenicu unutar neke kategorije:

animal silvestre - divlja životinja
deputado federal - savezni poslanik

b) pridevi koji označavaju veoma prominentne karakteristike imenica, kao što su oblik, dimenzije i sl.:

terreno plano - ravan teren
montanha alta - visoka planina

c) pridevi za kojima sledi dopuna:

um programa fácil de realizar - program koji je lako ostvariti

U nekim ustaljenim izrazima pridev obavezno dolazi ispred imenice:

Bom dia! - Dobar dan!

Ponekad pridev koji stoji ispred imenice dobija figurativno značenje. Npr., sintagma um grande homem znači "veliki čovek" u figurativnom smislu (= čovek koji je pun vrlina), dok bi um homem grande značilo "krupan čovek".

4. Literatura

Ciberdúvidas da Língua Portuguesa. https://ciberduvidas.iscte-iul.pt/ (poslednji pristup 16.8.2019)

Cunha, C. & L. F. Lindley Cintra. (2001). Nova Gramática do Portugês Contemporâneo. Rio de Janeiro: Nova Fronteira.

Serra Pietsch, G. & M. Ćirić. (2014). Anexo Gramatical. Em: Por dentro do Brasil - Método de português brasileiro para estrangeiros. Nível básico e intermediário(pp. 227-254). Belgrado: Glosarijum.

Talan, N. (2003). Osnove gramatike portugalskoga jezika. Zagreb: Školska knjiga.

MATEMATIKA NA PORTUGALSKOM

Ovaj post je prvenstveno namenjen onima koji uče portugalski jezik a potreban im je specifičan vokabular iz oblasti matematike. To mogu biti matematičari, ali i pripadnici raznih drugih zanimanja u kojima matematika igra bitnu ulogu, kao i svi oni koji prosto žele da saznaju kako se određeni matematički termini kažu na portugalskom jeziku. Post će imati rečničku strukturu - biće navođeni matematički termini na srpskom, pored kojih će se davati prevod na portugalski. Nadam se da će, kao takav, poslužiti kao mali srpsko-portugalski matematički glosar. Naravno, matematičkih termina ima daleko više od ovih koji će ovde biti predstavljeni. Ja sam se potrudio da prikupim one najosnovnije, a ovaj glosar svakako može dalje da se dopunjuje. U tom smislu, ako neko bude voljan da ga dopuni, može dati tu dopunu u komentarima. Na kraju ovog kratkog uvoda, još jedna napomena: termini su dati u verziji iz brazilske varijante portugalskog jezika. Oni se uglavnom ne razlikuju od onih iz evropske varijante, osim u izgovoru, pa, sledstveno tome, ponekad i u pisanju (npr. PE binómio / PB binômio).

Oblasti matematike - áreas da matemática

aritmetika - aritmética

algebra - álgebra

kombinatorika - combinatória

teorija brojeva - teoria dos números

teorija grupa - teoria dos grupos

teorija grafova - teoria dos grafos

osnovna algebra - álgebra elementar

apstraktna algebra - álgebra abstrata

linearna algebra - álgebra linear

teorija skupova - teoria dos conjuntos

matematička logika - lógica matemática

geometrija - geometria

trigonometrija - trigonometria

stereometrija - geometria espacial

diferencijalna geometrija - geometria diferencial

topologija - topologia

fraktalna geometrija - geometria fractal

teorija mera - teoria da medida

euklidska geometrija - geometria euclidiana

teorija diferencijalnog računa - teoria do cálculo diferencial

teorija diferencijalnih jednačina - teoria das equações diferenciais

funkcionalna analiza - análise funcional

primenjena matematika - matemática aplicada

matematička fizika - física matemática

dinamika fluida - dinâmica dos fluidos

numerička analiza - análise numérica

optimizacija - otimização

teorija verovatnoće - teoria das probabilidades

statistika - estatística

kriptografija - criptografia

finansijska matematika - matemática financeira

teorija igara - teoria dos jogos

matematička biologija - biologia matemática

matematička hemija - química matemática

matematička lingvistika - linguística matemática

matematička ekonomija - economia matemática

teorija kontrole - teoria de controle

diskretna matematika - matemática discreta, matemática finita

***

Broj - número

- prost - simples
- složen - complexo
- realan - real
- ordinalni - ordinal
- kardinalni - cardinal
- prirodan - natural
- racionalan - racional
- ceo - inteiro
- paran - par
- neparan - ímpar
- decimalan - decimal
- razlomljen (razlomak) - fracionário (fração)
- brojilac - numerador
- imenilac - denominador
- razlomačka crta - barra
- jednocifren - de um dígito / algarismo
- dvocifren - de dois dígitos / algarismos
- cifra - dígito / algarismo

***

Osnovne računske operacije - operações aritméticas elementares

sabiranje - adição
- sabirak - termo / somando / parcela
- zbir - soma
oduzimanje - subtração
- umanjenik - minuendo
- umanjilac - subtraendo
- razlika - diferença / resto
množenje - multiplicação
- činilac - coeficiente / operando (može se napraviti i terminološka razlika između prvog i drugog činioca, tako da se prvi nazove multiplicando a drugi multiplicador)
- proizvod - produto
deljenje - divisão
- deljenik - dividendo
- delilac - divisor
- količnik - quociente

Čitanje jednakosti sa osnovnim računskim operacijama:

X + Y = Z - "xis mais ípsilon igual a zê"
X - Y = Z - "xis menos ípsilon igual a zê"
A x B = C - "a vezes bê igual a cê" / "bê adicionado a vezes igual a cê"
A : B = C - "a dividido por bê igual a cê"

Pedro Nunes (1502 - 1578), najveći portugalski matematičar svih vremena, poznat po svojim doprinosima kartografiji i pomorstvu
[image credits: Wikipedia]

***

jednačina - equação
kvadratna jednačina - equação quadrática
nejednačina - inequação
promenljiva - variável

***

koordinatni sistem - sistema cartesiano de coordenadas
ordinata - ordenada
apcisa - abcissa
grafik - gráfico
funkcija - função
asimptota - assintota
nula funkcije - zero da função

***

monom - monômio
binom - binômio
kvadrat binoma - quadrado do binômio
polinom - polinômio

***

skup - conjunto
podskup - subconjunto
unija - união
presek - interseção

***

Stepenovanje i korenovanje - Exponenciação (potenciação) e extração das raízes

kvadratni koren - raíz quadrada
kubni koren - raíz cúbica
stepen - expoente
x na kvadrat - xis ao quadrado
x na kub - xis ao cubo
x na četvrti - xis elevado à quarta potência, skraćeno: xis à quarta
x na enti - xis elevado à n-ésima potência, skraćeno: xis a n

Artur Avila Cordeiro de Melo (40) trenutno je najuspešniji brazilski matematičar, dobitnik Fildsove medalje (koja se smatra ekvivalentom Nobelove nagrade u matematici) i brojnih drugih priznanja, uključujući i francuski Orden Legije časti.
[photo credits: Na Prática]

***

Ugao - ângulo

- oštar - agudo
- prav - reto
- tup - obtuso
- opružen - raso
- konveksan - convexo
- konkavan - côncavo / reentrante
- pun - giro / completo
- nula - nulo
- krak - semirreta
- teme - origem / vértice

sinus - seno
kosinus - cosseno
tangens - tangente
kotangens - co-tangente
sekans - secante
kosekans - co-secante

***

tačka - ponto
ravan - plano
prava - linha reta
poluprava - semirreta
kriva - linha curva
paralelne prave - retas paralelas
normalne prave - retas perpendiculares
dužina - comprimento
površina - área
zapremina - volume
obim - perímetro

***

Geometrijske figure - figuras geométricas

mnogougao - polígono
trougao - triângulo / trilátero
- pravougli - retângulo
- oštrougli - acutângulo
- tupougli - obtusângulo
- jednakostranični - equilátero
- jednakokraki - isósceles
- raznostranični - escaleno
- teme - vértice
- stranica - lado
- unutrašnji ugao - ângulo interno
- spoljašnji ugao - ângulo externo
- težište - baricentro / centro de gravidade
- visina - altura
- osnova - base
- simetrala - mediatriz
- medijana - mediana
- hipotenuza - hipotenusa
- kateta - cateto
kvadrat (pravilan četvorougao) - quadrado (quadrilátero regular)
pravougaonik - rectângulo
trapez - trapézio
petougao - pentágono
šestougao - hexágono
osmougao - octágono
paralelogram - paralelogramo
romb - losango / rombo
romboid - romboide
dijagonala - diagonal

***

krug - círculo / disco
kružnica - circunferência
prečnik - diâmetro
poluprečnik - raio
tetiva - corda
tangenta - tangente

***

Geometrijska tela - figuras sólidas / sólidos geométricos

kocka - cubo
kvadar - ortoedro
piramida - pirâmide
poliedar - poliedro
heksaedar - hexaedro
oktaedar - octaedro
prizma - prisma
paralelepiped - paralelepípedo
valjak - cilindro
kupa - cone
lopta - esfera

***

Merne jedinice - unidades de medida

dužina - comprimento
pikometar - picômetro
nanometar - nanômetro
mikromatar - micrômetro
milimetar - milímetro
centimetar - centímetro
decimetar - decímetro
metar - metro
dekametar - decâmetro
hektometar - hectômetro
kilometar - quilômetro
inč - polegada
stopa - pé
milja - milha
portugalska pomorska milja - légua
površina - área
metar kvadratni - metro quadrado
ar - are
hektar - hectare
kilometar kvadratni - quilômetro quadrado
zapremina - volume / capacidade
litar - litro
barel - barril
galon - galão
masa - massa
gram - grama
kilogram - quilograma
tona - tonelada
ugao - ângulo
sekunda - segundo
minut - minuto
stepen - grau

***

Dodatak:
Nazivi odnosno čitanje često korišćenih matematičkih simbola na portugalskom

+ Adição, čita se: mais
– Subtração ou diferença, čita se: menos
x ili ⋅ ili * produto, čita se: vezes
÷ ili : ili / Divisão, čita se: dividido por
= Igual
≠ Diferente
> Maior que
< Menor que
≥ Maior ou igual
≤ Menor ou igual
± Mais ou menos
≅ aproximadamente
≡ Congruente
∼ Semelhante
⇔ Se, somente se
⇒ Implica ili se ... então ...
→ de ... para
∝ proporcional
∞ infinito
∈ pertence
∉ não pertence
⊂ Está contido
⊂/ Não está contido
⊃ Contém
⊃/ Não contém
∪ união
∩ intereseção
∅ Conjunto vazio
{ } Conjunto vazio
∀ Qualquer que seja ili para todo
| ili / Tal que
∃ Existe
∃/ Não existe
∧ ou
∨ e
Σ Somatório
∏ Produtório
π número pi (3, 14...)
Φ ili ϕ número fi (1, 61...)
e número de Euler (2,71...)
% percentual ili porcentual, čita se: por cento
 $ cifrão
∴ portanto ili então
Q porque
// ili || paralelo
⊥ perpendicular
° grau
’ minuto
” segundo
∠ ângulo
sen x Seno de x
cos x Cosseno de x
tg x Tangente de x
ctg x Cotangente de x
sec x Secante de x
csc x Cossecante de x
√ Raiz quadrada
log Logaritmo
IN Conjunto dos números naturais
Z Conjunto dos números inteiros
Q Conjunto dos números racionais
Q’ ili I Conjunto dos números irracionais
IR Conjunto dos números reais
C Conjunto dos números complexos ou imaginários
n! n fatorial ili fatorial de n
lim f (x) x → p Limite de uma função f(x), quando x tende a p
∆ Diferença ili incremento finito
∫ integral
∂ Derivada parcial
∇ gradiente

***

Izvori:

pt.wikipedia.org
https://joaquimprofessor.wordpress.com/