MATEMATIKA NA PORTUGALSKOM

Ovaj post je prvenstveno namenjen onima koji uče portugalski jezik a potreban im je specifičan vokabular iz oblasti matematike. To mogu biti matematičari, ali i pripadnici raznih drugih zanimanja u kojima matematika igra bitnu ulogu, kao i svi oni koji prosto žele da saznaju kako se određeni matematički termini kažu na portugalskom jeziku. Post će imati rečničku strukturu - biće navođeni matematički termini na srpskom, pored kojih će se davati prevod na portugalski. Nadam se da će, kao takav, poslužiti kao mali srpsko-portugalski matematički glosar. Naravno, matematičkih termina ima daleko više od ovih koji će ovde biti predstavljeni. Ja sam se potrudio da prikupim one najosnovnije, a ovaj glosar svakako može dalje da se dopunjuje. U tom smislu, ako neko bude voljan da ga dopuni, može dati tu dopunu u komentarima. Na kraju ovog kratkog uvoda, još jedna napomena: termini su dati u verziji iz brazilske varijante portugalskog jezika. Oni se uglavnom ne razlikuju od onih iz evropske varijante, osim u izgovoru, pa, sledstveno tome, ponekad i u pisanju (npr. PE binómio / PB binômio).

Oblasti matematike - áreas da matemática

aritmetika - aritmética

algebra - álgebra

kombinatorika - combinatória

teorija brojeva - teoria dos números

teorija grupa - teoria dos grupos

teorija grafova - teoria dos grafos

osnovna algebra - álgebra elementar

apstraktna algebra - álgebra abstrata

linearna algebra - álgebra linear

teorija skupova - teoria dos conjuntos

matematička logika - lógica matemática

geometrija - geometria

trigonometrija - trigonometria

stereometrija - geometria espacial

diferencijalna geometrija - geometria diferencial

topologija - topologia

fraktalna geometrija - geometria fractal

teorija mera - teoria da medida

euklidska geometrija - geometria euclidiana

teorija diferencijalnog računa - teoria do cálculo diferencial

teorija diferencijalnih jednačina - teoria das equações diferenciais

funkcionalna analiza - análise funcional

primenjena matematika - matemática aplicada

matematička fizika - física matemática

dinamika fluida - dinâmica dos fluidos

numerička analiza - análise numérica

optimizacija - otimização

teorija verovatnoće - teoria das probabilidades

statistika - estatística

kriptografija - criptografia

finansijska matematika - matemática financeira

teorija igara - teoria dos jogos

matematička biologija - biologia matemática

matematička hemija - química matemática

matematička lingvistika - linguística matemática

matematička ekonomija - economia matemática

teorija kontrole - teoria de controle

diskretna matematika - matemática discreta, matemática finita

***

Broj - número

- prost - simples
- složen - complexo
- realan - real
- ordinalni - ordinal
- kardinalni - cardinal
- prirodan - natural
- racionalan - racional
- ceo - inteiro
- paran - par
- neparan - ímpar
- decimalan - decimal
- razlomljen (razlomak) - fracionário (fração)
- brojilac - numerador
- imenilac - denominador
- razlomačka crta - barra
- jednocifren - de um dígito / algarismo
- dvocifren - de dois dígitos / algarismos
- cifra - dígito / algarismo

***

Osnovne računske operacije - operações aritméticas elementares

sabiranje - adição
- sabirak - termo / somando / parcela
- zbir - soma
oduzimanje - subtração
- umanjenik - minuendo
- umanjilac - subtraendo
- razlika - diferença / resto
množenje - multiplicação
- činilac - coeficiente / operando (može se napraviti i terminološka razlika između prvog i drugog činioca, tako da se prvi nazove multiplicando a drugi multiplicador)
- proizvod - produto
deljenje - divisão
- deljenik - dividendo
- delilac - divisor
- količnik - quociente

Čitanje jednakosti sa osnovnim računskim operacijama:

X + Y = Z - "xis mais ípsilon igual a zê"
X - Y = Z - "xis menos ípsilon igual a zê"
A x B = C - "a vezes bê igual a cê" / "bê adicionado a vezes igual a cê"
A : B = C - "a dividido por bê igual a cê"

Pedro Nunes (1502 - 1578), najveći portugalski matematičar svih vremena, poznat po svojim doprinosima kartografiji i pomorstvu
[image credits: Wikipedia]

***

jednačina - equação
kvadratna jednačina - equação quadrática
nejednačina - inequação
promenljiva - variável

***

koordinatni sistem - sistema cartesiano de coordenadas
ordinata - ordenada
apcisa - abcissa
grafik - gráfico
funkcija - função
asimptota - assintota
nula funkcije - zero da função

***

monom - monômio
binom - binômio
kvadrat binoma - quadrado do binômio
polinom - polinômio

***

skup - conjunto
podskup - subconjunto
unija - união
presek - interseção

***

Stepenovanje i korenovanje - Exponenciação (potenciação) e extração das raízes

kvadratni koren - raíz quadrada
kubni koren - raíz cúbica
stepen - expoente
x na kvadrat - xis ao quadrado
x na kub - xis ao cubo
x na četvrti - xis elevado à quarta potência, skraćeno: xis à quarta
x na enti - xis elevado à n-ésima potência, skraćeno: xis a n

Artur Avila Cordeiro de Melo (40) trenutno je najuspešniji brazilski matematičar, dobitnik Fildsove medalje (koja se smatra ekvivalentom Nobelove nagrade u matematici) i brojnih drugih priznanja, uključujući i francuski Orden Legije časti.
[photo credits: Na Prática]

***

Ugao - ângulo

- oštar - agudo
- prav - reto
- tup - obtuso
- opružen - raso
- konveksan - convexo
- konkavan - côncavo / reentrante
- pun - giro / completo
- nula - nulo
- krak - semirreta
- teme - origem / vértice

sinus - seno
kosinus - cosseno
tangens - tangente
kotangens - co-tangente
sekans - secante
kosekans - co-secante

***

tačka - ponto
ravan - plano
prava - linha reta
poluprava - semirreta
kriva - linha curva
paralelne prave - retas paralelas
normalne prave - retas perpendiculares
dužina - comprimento
površina - área
zapremina - volume
obim - perímetro

***

Geometrijske figure - figuras geométricas

mnogougao - polígono
trougao - triângulo / trilátero
- pravougli - retângulo
- oštrougli - acutângulo
- tupougli - obtusângulo
- jednakostranični - equilátero
- jednakokraki - isósceles
- raznostranični - escaleno
- teme - vértice
- stranica - lado
- unutrašnji ugao - ângulo interno
- spoljašnji ugao - ângulo externo
- težište - baricentro / centro de gravidade
- visina - altura
- osnova - base
- simetrala - mediatriz
- medijana - mediana
- hipotenuza - hipotenusa
- kateta - cateto
kvadrat (pravilan četvorougao) - quadrado (quadrilátero regular)
pravougaonik - rectângulo
trapez - trapézio
petougao - pentágono
šestougao - hexágono
osmougao - octágono
paralelogram - paralelogramo
romb - losango / rombo
romboid - romboide
dijagonala - diagonal

***

krug - círculo / disco
kružnica - circunferência
prečnik - diâmetro
poluprečnik - raio
tetiva - corda
tangenta - tangente

***

Geometrijska tela - figuras sólidas / sólidos geométricos

kocka - cubo
kvadar - ortoedro
piramida - pirâmide
poliedar - poliedro
heksaedar - hexaedro
oktaedar - octaedro
prizma - prisma
paralelepiped - paralelepípedo
valjak - cilindro
kupa - cone
lopta - esfera

***

Merne jedinice - unidades de medida

dužina - comprimento
pikometar - picômetro
nanometar - nanômetro
mikromatar - micrômetro
milimetar - milímetro
centimetar - centímetro
decimetar - decímetro
metar - metro
dekametar - decâmetro
hektometar - hectômetro
kilometar - quilômetro
inč - polegada
stopa - pé
milja - milha
portugalska pomorska milja - légua
površina - área
metar kvadratni - metro quadrado
ar - are
hektar - hectare
kilometar kvadratni - quilômetro quadrado
zapremina - volume / capacidade
litar - litro
barel - barril
galon - galão
masa - massa
gram - grama
kilogram - quilograma
tona - tonelada
ugao - ângulo
sekunda - segundo
minut - minuto
stepen - grau

***

Dodatak:
Nazivi odnosno čitanje često korišćenih matematičkih simbola na portugalskom

+ Adição, čita se: mais
– Subtração ou diferença, čita se: menos
x ili ⋅ ili * produto, čita se: vezes
÷ ili : ili / Divisão, čita se: dividido por
= Igual
≠ Diferente
> Maior que
< Menor que
≥ Maior ou igual
≤ Menor ou igual
± Mais ou menos
≅ aproximadamente
≡ Congruente
∼ Semelhante
⇔ Se, somente se
⇒ Implica ili se ... então ...
→ de ... para
∝ proporcional
∞ infinito
∈ pertence
∉ não pertence
⊂ Está contido
⊂/ Não está contido
⊃ Contém
⊃/ Não contém
∪ união
∩ intereseção
∅ Conjunto vazio
{ } Conjunto vazio
∀ Qualquer que seja ili para todo
| ili / Tal que
∃ Existe
∃/ Não existe
∧ ou
∨ e
Σ Somatório
∏ Produtório
π número pi (3, 14...)
Φ ili ϕ número fi (1, 61...)
e número de Euler (2,71...)
% percentual ili porcentual, čita se: por cento
 $ cifrão
∴ portanto ili então
Q porque
// ili || paralelo
⊥ perpendicular
° grau
’ minuto
” segundo
∠ ângulo
sen x Seno de x
cos x Cosseno de x
tg x Tangente de x
ctg x Cotangente de x
sec x Secante de x
csc x Cossecante de x
√ Raiz quadrada
log Logaritmo
IN Conjunto dos números naturais
Z Conjunto dos números inteiros
Q Conjunto dos números racionais
Q’ ili I Conjunto dos números irracionais
IR Conjunto dos números reais
C Conjunto dos números complexos ou imaginários
n! n fatorial ili fatorial de n
lim f (x) x → p Limite de uma função f(x), quando x tende a p
∆ Diferença ili incremento finito
∫ integral
∂ Derivada parcial
∇ gradiente

***

Izvori:

pt.wikipedia.org
https://joaquimprofessor.wordpress.com/