PRIDEVI U PORTUGALSKOM JEZIKU

Što se tiče gramatičkih tema, dosad smo na ovom blogu pisali o imenicama i ličnim zamenicama u portugalskom jeziku. Sada ćemo pažnju posvetiti pridevima. Pridevi su u ovom jeziku promenljiva vrsta reči. Poseduju kategoriju broja, roda i stepena. U narednim odeljcima ćemo objasniti kako se pridevi u portugalskom menjaju po ovim kategorijama, dok ćemo u poslednjem odeljku reći nešto i o njihovom mestu u iskazu u odnosu na imenice. Navedena pravila ilustrovaćemo primerima, koje delimično preuzimamo iz literature navedene na kraju posta.

1. Broj i rod prideva

Pravila za građenje množine (polazeći od jednine) odnosno za građenje ženskog roda (polazeći od muškog) prideva u portugalskom jeziku uglavnom se poklapaju sa odgovarajućim pravilima kod imenica (v. post o imenicama u portugalskom jeziku). Tako, na primer, pridevi koji se u muškom rodu završavaju na -o, u ženskom će se završavati na -a: velho (strar), velha (stara). Pridevi koji se završavaju na konsonant uglavnom će u ženskom rodu imati -a na kraju: trabalhador (radan), trabalhadora (radna), francês (francuski), francesa (francuska). Oni pak pridevi koji se završavaju na -e uglavnom će imati isti oblik za oba roda: inteligente (pametan/na), presente (prisutan/a), crescente (rastući/ća)... Isto važi i za prideve na -l (fácil - lak/a, difícil - težak/teška), -z (feliz - srećan/na, eficaz - efikasan/na), -m (comum - običan/na, ruim - loš/a), kao i za neke koji se završavaju na -a (hipócrita - licemeran/na, cosmopolita - kosmopolitski/a) i na -r (exemplar - primeran/na, superior - uzvišen/a). Pridevi koji se završavaju na -eu, inače malobrojni, imaju dvojak oblik ženskog roda: ako je /e/ iz nastavka -eu zatvoreno, u ženskom rodu pridevi će imati nastavak -eia (europeu / europeia - evropski / evropska), a ako je otvoreno, imaće nastavak -oa (ilhéu / ilhoa - ostrvski / ostrvska). 

[image credits: trabalhosparaescola.com.br]

2. Poređenje prideva

Kao i u našem jeziku, postoje dva stepena poređenja prideva, komparativ (comparativo) i superlativ (superlativo).

2.1. Građenje komparativa

a) Komparativ superiornosti (comparativo de superioridade) tvori se tako što se prilog mais (više) stavi ispred, a konektor que ili do que (od / nego) iza prideva. Primer:

Rosângela é mais alta (do) que Laura.
(Rozanžela je viša od Laure.)

b) Komparativ jednakosti (comparativo de igualdade) tvori se tako što se prilog tão (toliko) stavi ispred, a konektor quanto ili como (koliko i) iza prideva. Primer:

Cláudio é tão alto quanto/como Álvaro.
(Klaudio je toliko visok koliko i Alvaro.)

c) Komparativ inferiornosti (comparativo de inferioridade) tvori se tako što se prilog menos (manje) stavi ispred, a konektor que ili do que (od / nego) iza prideva. Primer:

Viagem de trem é menos cansativa (do) que viagem de avião.
(Putovanje vozom je manje zamorno od putovanja avionom.) 

2.2. Građenje superlativa

U portugalskom jeziku postoje dve vrste superlativa: apsolutni (absoluto) i relativni (relativo). Dok je relativni superlativ po značenju jednak superlativu u našem jeziku, apsolutni superlativ je leksičko sredstvo za izražavanje visokog stepena prisustva osobine koju dati pridev označava. Njega na naš jezik možemo prevoditi tako što ispred pozitiva prideva dodamo prilog vrlo, veoma, mnogo, krajnje i sl. 

a) Apsolutni superlativ (superlativo absoluto) gradi se tako što se sufiks –íssimo doda pridevu:

fértil (plodan) > fertilíssimo

normal (uobičajen, normalan) > normalíssimo

vulgar (vulgaran) > vulgaríssimo

- Kada se pridev završava na vokal, taj se vokal gubi:

lindo (lep) > lindíssimo

triste (tužan) > tristíssimo

- Neki apsolutni superlativi čuvaju formu iz klasičnog latinskog, tako da se u osnovi razlikuju od odgovarajućih pozitiva prideva:

amável (ljubak) > amabilíssimo

terrível (užasan) > terribilíssimo

feliz (srećan) > felicíssimo

comum (zajednički, običan) > comuníssimo

pagão (paganski) > paganíssimo

fiel (veran, odan) > fidelíssimo

frio (hladan) > frigidíssimo

livre (slobodan) > liberíssimo

magro (mršav) > macérimo (ili magríssimo)

pobre (siromašan) > paupérrimo (ili pobríssimo)

b) Relativni superlativ (superlativo relativo) tvori se tako što se ispred komparativa superiornosti ili inferiornosti stavi određeni član.

Este prédio é o mais alto da cidade.
(Ova zgrada je najviša u gradu.)

Esta aluna é a mais inteligente da escola.
(Ova učenica je najinteligentnija u školi.)

Este é o bar menos barulhento que conheço.
(Ovo je najmanje bučan bar za koji znam.)

Minha tia é a mulher menos nervosa em nossa família.
(Moja tetka je najmanje nervozna žena u našoj familiji.)

2.3. Nepravilni komparativi i superlativi

Neki pridevi u portugalskom jeziku imaju nepravilne oblike komparativa i superlativa. U pitanju su pridevi bom (dobar), mau (loš), grande (velik) i pequeno (mali).

pozitiv	komparativ superiornosti	superlativ
		apsolutni	relativni
bom/boa mau/má (ili ruim) grande pequeno/pequena	melhor pior maior menor	ótimo/a péssimo/a máximo/a mínimo/a	o/a melhor o/a pior o/a maior o/a menor

Što se tiče komparativa superiornosti i relativnog superlativa prideva grande odnosno pequeno, ponekad se u razgovornom portugalskom jeziku, naročito u brazilskoj varijanti, umesto standardnog oblika maior odnosno menor koriste oblici (o/a) mais grande odnosno (o/a) mais pequeno/pequena. Tako, na primer, umesto Este armário é maior do que aquele outro (Ovaj ormar je veći od onog drugog), može se u kolokvijalnom stilu čuti i  Este armário é mais grande do que aquele outro. Norma portugalskog jezika pak dopušta da se upotrebljava oblik mais bom/mau/pequeno/grande samo onda kada se pravi poređenje između dvaju osobina jednog istog predmeta (osobe, situacije i dr.). Na primer:

Este armário é mais grande do que bonito. 
(Ovaj ormar je više velik nego lep.)

Esta rua é, de certa forma, mais pequena do que estreita 
(Ova ulica je, na neki način, više mala nego uska.)

[image credits: personal profile of Alexandre José de Souza Peres on Research Gate]

3. Kolokacija prideva

Za razliku od našeg jezika, kanonički položaj prideva u portugalskom je iza imenice:

noite escura - tamna noć
dia triste - tužan dan
campos verdes - zelena polja

Kada se pak ovaj red reči invertuje, onda pridev ima subjektivnu vrednost, što se najčešće koristi u poetskom jeziku ili u posebne retoričke svrhe:

A branca neve cobriu a cidade - Sneg beli pokrio je grad.

Neki pridevi se ipak moraju stavljati isključivo iza imenice. U pitanju su:

a) pridevi koji klasifikuju imenicu unutar neke kategorije:

animal silvestre - divlja životinja
deputado federal - savezni poslanik

b) pridevi koji označavaju veoma prominentne karakteristike imenica, kao što su oblik, dimenzije i sl.:

terreno plano - ravan teren
montanha alta - visoka planina

c) pridevi za kojima sledi dopuna:

um programa fácil de realizar - program koji je lako ostvariti

U nekim ustaljenim izrazima pridev obavezno dolazi ispred imenice:

Bom dia! - Dobar dan!

Ponekad pridev koji stoji ispred imenice dobija figurativno značenje. Npr., sintagma um grande homem znači "veliki čovek" u figurativnom smislu (= čovek koji je pun vrlina), dok bi um homem grande značilo "krupan čovek".

4. Literatura

Ciberdúvidas da Língua Portuguesa. https://ciberduvidas.iscte-iul.pt/ (poslednji pristup 16.8.2019)

Cunha, C. & L. F. Lindley Cintra. (2001). Nova Gramática do Portugês Contemporâneo. Rio de Janeiro: Nova Fronteira.

Serra Pietsch, G. & M. Ćirić. (2014). Anexo Gramatical. Em: Por dentro do Brasil - Método de português brasileiro para estrangeiros. Nível básico e intermediário(pp. 227-254). Belgrado: Glosarijum.

Talan, N. (2003). Osnove gramatike portugalskoga jezika. Zagreb: Školska knjiga.