NACIONALNI DAN BRAZILA

Svaka država ima neki datum koji obeležava kao svoj nacionalni dan. Kada su u pitanju zemlje koje su nekada bile pod vlašću drugih zemalja, one kao svoj nacionalni praznik najčešće obeležavaju datum kada su stekle nezavisnost. Tako je i sa bivšim portugalskim kolonijama. Na današnji dan 1822. godine, Brazil je proglasio nezavisnost od Portugala, tako da se 7. septembar slavi kao Dan nezavisnosti Brazila (Dia da Independência do Brasil).

Proglašenje nezavisnosti se, naravno, nije dogodilo "samo od sebe" i bez povoda. Ono se odigralo u određenom istorijskom kontekstu i čitav niz događaja je postepeno doveo do toga da se najveća portugalska kolonija osamostali. U ovom tekstu ću ukratko opisati kakve su bile istorijske prilike pre i za vreme proglašenja nezavisnosti Brazila.

Nacrt prve zastave Brazila nakon proglašenja nezavisnosti [image credist: pt.wikipedia.org]

Godine 1808. portugalska kraljevska porodica napustila je Lisabon, bežeći od Napoleonovih osvajanja, i otplovila za Rio de Žaneiro, zajedno sa 15 hiljada ljudi, mahom dvorjana i državnih službenika, a u pratnji četiri britanska broda, koji su joj bili zaštita. Prestonica Portugalske Imperije premeštena je iz Lisabona u Rio de Žaneiro. Tako je Rio postao prvi (a valjda i jedini?) vanevropski grad koji je služio kao prestonica jedne evropske države. Preseljenje dvora i dolazak 15 hiljada ljudi iz metropole - i to ne bilo kojih ljudi, već pripadnika plemstva i državnih upravitelja - omogućili su da se dotad mali grad provincijalnog lika razvije i ubrzo pretvori u pravu metropolu, sa širokim bulevarima, trgovima i monumentalnim zdanjima. Struktura Rio de Žaneira tada je zauvek promenjena, kako u arhitektonsko-urbanističkom, tako i u društvenom, pa i u jezičkom pogledu. No, to je svakako tema za sebe, koja zavređuje da bude obrađena u posebnom tekstu.

Stigavši u Brazil, kralj Žoao VI je preuzeo presto od svoje majke, kraljice Marije I od Portugala. On se veoma potrudio da koloniju Brazil uredi i modernizuje. Njene luke je otvorio za trgovinu sa prijateljskim zemljama. Osnovao je Narodnu banku Brazila (Banco do Brasil) i službeni glasnik, otvarao je biblioteke, muzeje, štamparije i pozorišta, pomogao da se osnuju brojni fakulteti... Krajem 1815. godine reformisao je državno uređenje i Portugalsku Imperiju pretvorio u Ujedinjeno Kraljevstvo Portugala, Brazila i Algarva (Reino Unido de Portugal, Brasil e Algarves), sa prestonicom u Rio de Žaneiru. Sve je ovo polako trasiralo stazu osamostaljenja Brazila. Osim toga, mnoge brazilske pokrajine otvoreno su iskazivale nezadovoljstvo zbog portugalske vlasti i težnje ka nezavisnosti. Za to vreme, u metropoli su narastali unutrašnji politički problemi i jačao je pritisak na kralja da se vrati u Lisabon.

Godine 1821. kralj Žoao VI se sa svojim dvorom vraća u Portugal, a u Brazilu ostavlja svog sina, princa regenta Pedra od Alkantare, da vlada tim delom Ujedinjenog Kraljevstva. Princ Pedro se od samog početka svoje vladavine suočio sa brojnim zahtevima za otcepljenje Brazila od jedinstvene portugalsko-brazilske kraljevine. Veliki deo plemstva je vršio pritisak na njega da se pobuni protiv oca, a taj stav je imala i njegova supruga, princeza Leopoldina, koja je poticala iz dinastije Habzburgovaca. S druge strane, iz metropole su na mladog princa dolazili pritisci da se vrati u Portugal, čime bi se vlast u državi ponovo centralizovala, a premoć Lisabona bi se učvrstila. Princ Pedro je to odbio i 9. janura 1822. godine objavio da će ostati u Brazilu. Taj dan će u brazilskoj istoriji ostati zapamćen pod nazivom Dan ostanka (Dia do Fico).

Tokom 1822. sve su više jačale struje koje su zahtevale nezavisnost Brazila. I sam princ je prihvatio to gledište kao najbolje rešenje brazilskog pitanja. Bilo je, međutim, i onih delova brazilskog plemstva koji su se zalagali za ostanak u portugalskoj državi. Princ Pedro je obavljao dinamične unutrašnjepolitičke aktivnosti koje su imale za cilj da ubede najmoćnije predstavnike plemstva da prihvate ideju samostalne brazilske države. U okviru tih aktivnosti, Pedro će u avgustu 1822. otputovati za Sao Paulo, a presto će privremeno ustupiti svojoj supruzi Leopoldini. Leopoldina tada odlučuje da sazove vanrednu sednicu Državnog saveta, na kojoj zajedno sa ministrima sastavlja i potpisuje Deklaraciju o nezavisnosti. Svom suprugu odmah šalje pismo da ga o tome obavesti. Pismo je stiglo do princa Pedra dok je jahao sa pratnjom uz obalu reke Ipirange. Po predanju, pročitavši princezino pismo, Pedro je isukao mač i uzviknuo: "Nezavisnost ili smrt!" ("Independência ou morte!"). Taj čin, koji se odigrao 7. septembra 1822. godine, označio je konačno stvaranje nezavisne brazilske države i ostao je zapamćen u narodu kao "Usklik s Ipirange" ("O Grito do Ipiranga"). Zato i brazilska himna počinje stihovima "Ouviram do Ipiranga as margens plácidas / De um povo heroico um brado retumbante" ("Mirne obale Ipirange začuše / odzvanjajući povik herojskoga naroda").

Slika Usklik s Ipirange Pedra Amerika, ulje na platnu, 1888. [image credits: en.wikipedia.org]

Iako proglašenje nezavisnosti Brazila nisu pratile krvave borbe, kao što je to bio slučaj sa nekim drugim kolonijalnim teritorijama, npr. u Hispanskoj Americi, bilo je sporadičnih sukoba sa nekim strukturama brazilskog plemstva koje su čvrsto bile opredeljene za ostanak u zajednici sa Portugalom, kao i sa nekim portugalskim jedinicama. Portugal nije imao dovoljno vojne sile da uguši brazilsko osamostaljenje, ali je zato od 1822. pa sve do 1825. (kada će konačno popustiti i priznati nezavisnost Brazila) sprovodio živu diplomatsku aktivnost, ne bi li nekako sprečio da evropske velike sile priznaju Brazil. One su, međutim, želele da što pre uspostave diplomatske i ekonomske odnose sa novom državom, a naročito je Velika Britanija vršila snažan pritisak na Portugal da popusti. Princ Pedro se odmah nakon osamostaljenja proglasio Imperatorom Brazila. Krunisao se 1. decembra 1822. Tako je otpočeo istorijski period u kome je Brazil bio carevina, koji će potrajati sve do 1889. godine, kada je proglašena republika.

Postoje različiti pogledi na proces sticanja brazilske nezavisnosti. Kritički usmereni mislioci tvrde da to uopšte nije bilo pravo osamostaljenje od metropole, niti tu može biti reči o suštinskoj nezavisnosti. Naime, Brazilom je nastavila da vlada ista porodica (samo se sin odvojio od oca), baš kao što su i iste plemićke strukture zadržale društvenu, političku i ekonomsku moć. Robovlasništvo nije ukinuto i gotovo u potpunosti je održan dotadašnji poredak u svemu.

Bilo kako bilo, danas se 7. septembar u Brazilu obeležava kao najveći državni praznik. Centralna svečanost se sastoji od velike parade, na kojoj vojska prikazuje svoje naoružanje i tehnološka dostignuća i kojoj gotovo uvek prisustvuje Predsednik Brazila.