Na jučerašnji dan, 25. juna, Republika Mozambik obeležila je svoj najznačajniji državni praznik, Dan nezavisnosti (Dia da Independência). Na ovaj datum 1975. godine, na trinaestu godišnjicu od osnivanja Fronta za oslobošenje Mozambika, formalizovano je proglašenje nezavisnosti nove afričke nacije, što je bio kraj višedecenijske borbe za sticanje suvereniteta. Ta borba je bila složena i teška, i u političkom, i u ratnom smislu. Obično se ona naziva Ratom za nezavisnost Mozambika, a u Portugalu je, dok je još bila u toku, bila smatrana samo jednim frontom opšteg Kolonijalnog rata, koji se istovremeno vodio i u Angoli i Gvineji Bisau, između Portugalske vojske i gerilskih pokreta za nezavisnost kolonija.
Borbe između Portugalaca i domorodačkog stanovništva na teritoriji današnjeg Mozambika traju još od dolaska portugalskih kolonizatora u tu oblast, u 15. veku. Tamo je živelo mnoštvo plemena različitih prema raznim kriterijumima, pre svega etnojezičkim i kulturnim. Sva su se ona našla omeđena novom kolonijalnom administrativnom jedinicom, ali su pružala otpor Portugalcima, koji će uspeti da konsoliduju svoju koloniju tek tokom 19. veka, slomivši otpor Carstva Gaze na jugu današnjeg Mozambika.
Kako za vreme kolonije (od polovine 19. veka do tridesetih godina 20. veka), tako i za vreme takozvane "prekomorske provincije" Mozambik, domoroci su bili u izuzetno neravnopravnom položaju u odnosu na Portugalce koji su došli iz metropole. Uprkos krilatici Muitas raças - todos portugueses ("Razne rase, a svi Portugalci"), razlike između belaca i crnaca bile su više nego očigledne. Domorodačko stanovništvo se teško integrisalo u društvo, u kome su dominirali nameštenici iz metropole. Bilo je prinuđeno da se bavi uglavnom poljoprivredom (proizvodeći pamuk i pirinač) i teškim radom u rudnicima raznih ruda, posebno dijamanata. Bila je to surova eksploatacija, koja se ogledala i u tome što nije bilo mnogo mešanja stanovništva kroz brakove, a domoroci koji su uspeli da se odškoluju teško su se integrisali u društvo.
Odspolja je kolonijalni Mozambik delovao sasvim drugačije, čak i idilično. Administrativni centar kolonije, današnji Maputo a ondašnji Lorenso Markes, bio je grad koji se veoma brzo razvijao i modernizovao. Tokom šezdesetih i prve polovine sedamdesetih tamo su nicale nove moderne zgrade, monumentalna zdanja, turistički objekti uređeni po najvišim standardima (koje su rado posećivali gosti iz čitavog sveta), realizovali su se veliki infrastrukturni i drugi projekti. Na ulicama su se mogli sresti ljudi svih boja kože i brojni stranci, naročito iz Evrope i Azije. Lorenso Markes je disao kosmopolitskim duhom i bio je jedno od omiljenih mesta i dalje plurikontinentalne portugalske države. Činjenica je, međutim, da je ispod svega toga cvetala diskriminacija i da je autohtono stanovništvo sve teže to trpelo, a bilo je inspirisano i borbama za nezavisnost u mnogim drugim afričkim zemljama.
Prvi organizovani pokret koji se pobunio protiv metropole bio je FRELIMO (Frente de Libertação de Moçambique - Front za oslobođenje Mozambika). Osnovali su ga politički disidenti, proterani iz kolonije zbog independentističkih ideja, u Dar es Salamu, 1962. godine. Vođa pokreta bio je sociolog Eduardo Mondlane, kasnije veoma slavljen kao nacionalni heroj i oslobodilac. Oružani ustanak za oslobođenje Mozambika ovaj pokret je poveo 1964. godine, nakon neuspelih pregovora sa vlastima. FRELIMO je imao mnogo pristalica među lokalnim plemenima. U početku je imao oko 7 hiljada boraca i brzo je počeo da zadaje ozbiljne gubitke Portugalskoj vojsci.
FRELIMO je brzo napredovao. Povezao se sa organizacijama u drugim državama iz regije, posebno iz Malavija. Prilazilo mu je sve više boraca. Dobijao je i ozbiljnu pomoć od SSSR-a, drugih članica Varšavskog pakta, Kine, ali i od SFRJ i Josipa Broza Tita, koji je veoma podržavao pokrete za oslobođenje kolonija u Africi. FRELIMO se služio gerilskim taktikama i postavljao je mine od kojih su poginuli mnogi pripadnici Portugalske vojske. Međutim, i ovaj pokret je imao značajne gubitke. Godine 1969. poginuo je i njegov vođa Eduardo Mondlane.
Borbe su se intenzivirale tokom prve polovine sedamdesetih godina 20. veka. FRELIMO je počeo da sprovodi sve žešće gerilske akcije i pravi urbani terorizam. Portugalska vojska se odlučno suprotstavljala. Godine 1970. sprovela je opsežnu ofanzivu poznatu pod nazivom Gordijev čvor. Kasnije je u napade slala male udarne grupe vojnika. One se nisu borile samo protiv gerilaca, već su maltretirale, pa i ubijale i civilno lokalno stanovništvo, očekujući da će tako opasti podrška FRELIMO-u. Najstrašniji takav masakr desio se u selu Virijanu 1972, ali je javnost za njega saznala tek sledeće godine.
Podrška kolonijalnom ratu u metropoli je drastično opadala. Nezadovoljstvo ekonomskim, pa i ljudskim gubicima toliko je naraslo, da je 25. aprila 1974. godine Portugalska vojska odlučila da sprovede državni udar i zbaci fašističku vlast. To je otvorilo put za nezavisnost svih kolonija. Nova vlada je započela mirovne pregovore sa pokretom FRELIMO, koji su rezultirali potpisivanjem sporazuma u Lusaki, 7. 9. 1974. Nezavisnost Mozambika proglašena je 25. 6. 1975. FRELIMO je prerastao u političku partiju i pobedio je na izborima. Baš kao i u Angoli, i u Mozambiku je potom nastupila velika ekonomska kriza, a onda i krvavi građanski rat, koji će potrajati od 1977. do 1992. godine. Zemlja je devastirana u svakom pogledu i ni do danas nije uspela u potpunosti da se oporavi.
Izvori:
https://pt.wikipedia.org/wiki/Guerra_da_Independ%C3%AAncia_de_Mo%C3%A7ambique
https://pt.wikipedia.org/wiki/Frente_de_Liberta%C3%A7%C3%A3o_de_Mo%C3%A7ambique
https://www.academia.edu/9973062/An%C3%A1lise_Global_da_Guerra._Mo%C3%A7ambique_1964-1974
Borbe između Portugalaca i domorodačkog stanovništva na teritoriji današnjeg Mozambika traju još od dolaska portugalskih kolonizatora u tu oblast, u 15. veku. Tamo je živelo mnoštvo plemena različitih prema raznim kriterijumima, pre svega etnojezičkim i kulturnim. Sva su se ona našla omeđena novom kolonijalnom administrativnom jedinicom, ali su pružala otpor Portugalcima, koji će uspeti da konsoliduju svoju koloniju tek tokom 19. veka, slomivši otpor Carstva Gaze na jugu današnjeg Mozambika.
Kako za vreme kolonije (od polovine 19. veka do tridesetih godina 20. veka), tako i za vreme takozvane "prekomorske provincije" Mozambik, domoroci su bili u izuzetno neravnopravnom položaju u odnosu na Portugalce koji su došli iz metropole. Uprkos krilatici Muitas raças - todos portugueses ("Razne rase, a svi Portugalci"), razlike između belaca i crnaca bile su više nego očigledne. Domorodačko stanovništvo se teško integrisalo u društvo, u kome su dominirali nameštenici iz metropole. Bilo je prinuđeno da se bavi uglavnom poljoprivredom (proizvodeći pamuk i pirinač) i teškim radom u rudnicima raznih ruda, posebno dijamanata. Bila je to surova eksploatacija, koja se ogledala i u tome što nije bilo mnogo mešanja stanovništva kroz brakove, a domoroci koji su uspeli da se odškoluju teško su se integrisali u društvo.
Odspolja je kolonijalni Mozambik delovao sasvim drugačije, čak i idilično. Administrativni centar kolonije, današnji Maputo a ondašnji Lorenso Markes, bio je grad koji se veoma brzo razvijao i modernizovao. Tokom šezdesetih i prve polovine sedamdesetih tamo su nicale nove moderne zgrade, monumentalna zdanja, turistički objekti uređeni po najvišim standardima (koje su rado posećivali gosti iz čitavog sveta), realizovali su se veliki infrastrukturni i drugi projekti. Na ulicama su se mogli sresti ljudi svih boja kože i brojni stranci, naročito iz Evrope i Azije. Lorenso Markes je disao kosmopolitskim duhom i bio je jedno od omiljenih mesta i dalje plurikontinentalne portugalske države. Činjenica je, međutim, da je ispod svega toga cvetala diskriminacija i da je autohtono stanovništvo sve teže to trpelo, a bilo je inspirisano i borbama za nezavisnost u mnogim drugim afričkim zemljama.
Prvi organizovani pokret koji se pobunio protiv metropole bio je FRELIMO (Frente de Libertação de Moçambique - Front za oslobođenje Mozambika). Osnovali su ga politički disidenti, proterani iz kolonije zbog independentističkih ideja, u Dar es Salamu, 1962. godine. Vođa pokreta bio je sociolog Eduardo Mondlane, kasnije veoma slavljen kao nacionalni heroj i oslobodilac. Oružani ustanak za oslobođenje Mozambika ovaj pokret je poveo 1964. godine, nakon neuspelih pregovora sa vlastima. FRELIMO je imao mnogo pristalica među lokalnim plemenima. U početku je imao oko 7 hiljada boraca i brzo je počeo da zadaje ozbiljne gubitke Portugalskoj vojsci.
FRELIMO je brzo napredovao. Povezao se sa organizacijama u drugim državama iz regije, posebno iz Malavija. Prilazilo mu je sve više boraca. Dobijao je i ozbiljnu pomoć od SSSR-a, drugih članica Varšavskog pakta, Kine, ali i od SFRJ i Josipa Broza Tita, koji je veoma podržavao pokrete za oslobođenje kolonija u Africi. FRELIMO se služio gerilskim taktikama i postavljao je mine od kojih su poginuli mnogi pripadnici Portugalske vojske. Međutim, i ovaj pokret je imao značajne gubitke. Godine 1969. poginuo je i njegov vođa Eduardo Mondlane.
 |
| Eduardo Mondlane [photo credits: https://clubofmozambique.com/] |
Borbe su se intenzivirale tokom prve polovine sedamdesetih godina 20. veka. FRELIMO je počeo da sprovodi sve žešće gerilske akcije i pravi urbani terorizam. Portugalska vojska se odlučno suprotstavljala. Godine 1970. sprovela je opsežnu ofanzivu poznatu pod nazivom Gordijev čvor. Kasnije je u napade slala male udarne grupe vojnika. One se nisu borile samo protiv gerilaca, već su maltretirale, pa i ubijale i civilno lokalno stanovništvo, očekujući da će tako opasti podrška FRELIMO-u. Najstrašniji takav masakr desio se u selu Virijanu 1972, ali je javnost za njega saznala tek sledeće godine.
Podrška kolonijalnom ratu u metropoli je drastično opadala. Nezadovoljstvo ekonomskim, pa i ljudskim gubicima toliko je naraslo, da je 25. aprila 1974. godine Portugalska vojska odlučila da sprovede državni udar i zbaci fašističku vlast. To je otvorilo put za nezavisnost svih kolonija. Nova vlada je započela mirovne pregovore sa pokretom FRELIMO, koji su rezultirali potpisivanjem sporazuma u Lusaki, 7. 9. 1974. Nezavisnost Mozambika proglašena je 25. 6. 1975. FRELIMO je prerastao u političku partiju i pobedio je na izborima. Baš kao i u Angoli, i u Mozambiku je potom nastupila velika ekonomska kriza, a onda i krvavi građanski rat, koji će potrajati od 1977. do 1992. godine. Zemlja je devastirana u svakom pogledu i ni do danas nije uspela u potpunosti da se oporavi.
 |
| [image credits: https://blogdaines.wordpress.com/] |
Izvori:
https://pt.wikipedia.org/wiki/Guerra_da_Independ%C3%AAncia_de_Mo%C3%A7ambique
https://pt.wikipedia.org/wiki/Frente_de_Liberta%C3%A7%C3%A3o_de_Mo%C3%A7ambique
https://www.academia.edu/9973062/An%C3%A1lise_Global_da_Guerra._Mo%C3%A7ambique_1964-1974
