GLAGOL "FICAR" U PORTUGALSKOM JEZIKU

Glagol ficar jedan je od značenjski najsloženijih glagola u portugalskom jeziku. Pored te izrazite polisemije, jedna od njegovih glavnih karakteristika je i to što je frazeološki veoma produktivan. To znači da ulazi u sastav brojnih frazeologizama – ustaljenih izraza u portugalskom. Ficar je i jedan od najfrekventnijih portugalskih glagola – prema istraživanju Brazilske književne akademije, nalazi se među petnaest najučestalijih.

Glagola ficar nema u široj upotrebi u većini romanskih jezika. Pored portugalskog, on postoji još i u galisijskom i katalonskom. Teoretski posmatrano, postoji i u španskom, ali se u savremenom jeziku ne koristi. Prema tome, kada je u pitanju ovladavanje značenjima glagola ficar, oni koji uče portugalski kao strani jezik u većini slučajeva ne mogu da računaju na pozitivan transfer iz većine drugih romanskih jezika.

Osnovna pojmovna struktura ovog glagola u vezi je sa zauzimanjem nekog mesta u prostoru, zadržavanjem na tom mestu, vezivanjem za njega, ali i sa promenom mesta, prelaskom sa jednog mesta na drugo. Raznim kognitivnim mehanizmima od tih osnovnih značenja dobijaju se prenesena, ona koja nisu u vezi sa prostorom, nego sa brojnim apstraktnim pojmovnim domenima, kao što su vreme, razna stanja, rezultativnost, obaveza i dr.

Za valjano razumevanje portugalskog jezika i za kvalitetnu produkciju na njemu važno je znati sva značenja odnosno upotrebe ovog veoma produktivnog glagola. U ovom postu ćemo se upoznati sa njima. Primeri će biti uglavnom iz brazilske varijante portugalskog, ali se oni mogu upotrebiti i u evropskoj, ako se u njima brazilske morfosintaksičke i leksičke odlike zamene odgovarajućim evropskim.

ZNAČENJA I UPOTREBE GLAGOLA FICAR

1. Nalaziti se. Obično se odnosi na stalno ili fiksirano nalaženje na nekom mestu. Koristi se uz geografske pojmove, objekte, delove objekata i dr.:

Londres fica na Inglaterra – London se nalazi u Engleskoj.

O Banco Nacional fica no centro da cidade – Narodna banka se nalazi u centru grada.

Onde fica o banheiro? – Gde se nalazi toalet?

2. Zadržati se na nekom određenom mestu, ostati:

Você pode ir, mas eu vou ficar aqui – Ti možeš ići, ali ja ću ostati ovde.

Quanto tempo ele vai ficar em Belo Horizonte? – Koliko će on ostati u Belo Orizonteu?

Često se glagol ficar u ovom značenju koristi i za izražavanje društva:

Fica comigo, por favor, não quero estar sozinha – Ostani sa mnom, molim te, neću da budem sama.

Meu irmão ficou com o tio Cássio na fazenda – Moj brat je ostao sa čika Kasiom na farmi.

3. (Pre)ostati; kada od više entiteta (pre)ostanu samo neki:

Quando todos forem embora, vamos ficar só nós duas – Kada svi odu, ostaćemo samo nas dve.

Depois do furacão, só ficaram cinco casas de pé – Posle uragana preostalo je samo pet neporušenih kuća.

4. Biti smešten, odsesti:

Onde você vai ficar em São Paulo? – Gde ćeš odsesti u Sao Paulu?

Vou ficar em um hotel perto da Avenida Paulista – Odsešću u jednom hotelu blizu Avenije Paulista.

5. Dospevanje na neko mesto, bilo doslovno, bilo figurativno:

Mudei de sala na empresa, fiquei na sala do Milton – Promenio sam kancelariju u firmi, prešao sam u Miltonovu kancelariju.

O nosso time ficou em segundo lugar no campeonato estadual – Naš tim je zauzeo drugo mesto na državnom prvenstvu.

6. Prelazak iz jednog stanja u drugo, dospevanje u neko stanje:

O paciente ficou bem melhor depois da terapia – Pacijentu je veoma bolje posle terapije.

Fiquei molhado, não levei guarda-chuva – Mokar sam, nisam poneo kišobran.

Quando ele souber da perda, vai ficar louco – Kad sazna za gubitak, poludeće.

Srodno ovom značenju je i poprimanje nekih osobina:

O bolo ficou doce demais e pouco cremoso – Torta je ispala previše slatka i nedovoljno kremasta.

Quando você sorri assim, você fica linda – Kada se tako smeješ, prelepa si.

Takođe povezana sa ovim značenjem jeste i upotreba glagola ficar za označavanje dospevanja organizma u stanje koje zahteva zadovoljenje fizioloških potreba ili za doživljavanje nekih čulnih oseta ili emocija:

ficar com fome – ogladneti

ficar com sede – ožedneti

ficar com medo – uplašiti se

ficar com raiva – razbesneti se

ficar com sono – prispavati se kome

ficar com frio – postati kome hladno

ficar triste – rastužiti se

ficar feliz – postati srećan

i sl.

Vidimo da u ovoj upotrebi glagol ficar može ići uz pridev, ali češće ide uz imenicu sa kojom se povezuje predlogom com, baš kao što je to slučaj i sa glagolom estar kada označava iste ove pojmove, ali kao trenutno stanje, a ne dospevanje u to stanje (uporedi estar com fome – biti gladan sa ficar com fome – ogladneti). Naš jezik razliku između bivanja u nekom stanju i dospevanju u to stanje često rešava prefiksima koji se dodaju glagolima (Ogladneti, RAZbesneti se), dok u portugalskom jeziku dobar deo tih funkcija obavlja upravo glagol ficar.

7. Slagati se ili ne slagati se sa nečim, ići dobro ili loše uz nešto, uklapati se (obično se odnosi na odeću). Najčešće sa prilozima bem, mal, ótimo i sl.:

Esta saia fica bem em você – Ova suknja ti dobro stoji.

As cortinas amarelas ficaram muito bem no quarto do bebê – Žute zavese su se veoma dobro uklopile u sobu za bebu.

8. Doći u posed nečega, preuzeti ili zadržati nešto:

Garçom, fique com o troco! – Konobar, zadrži kusur!

Lucas ficou com os brinquedos de Arnaldo – Lukas je preuzeo Arnaldove igračke.

Aquele ladrão ficou com todos os objetos da senhora – Sve Vaše stvari su završile kod onog lopova.

9. Zakazati ili odložiti neki događaj:

Nossa festa de casamento ficou para 25 de abril – Naša svadba je zakazana za 25 april.

O chefe não veio hoje. A reunião vai ficar para a próxima segunda – Šef danas nije došao. Sastanak se odlaže za sledeći ponedeljak.

10. Biti sa nekim u neobaveznom kratkotrajnom emotivnom odnosu, najčešće samo radi seksa, zabavljati se sa nekim bez obaveza:

Ele ficou com a Roberta na festa de formatura – Bio je sa Robertom za apsolventsko veče.

Ela fala que não quer namorar com ele, só ficar – Ona kaže da neće da bude sa njim u vezi, već samo da se sastaje bez obaveza.

11. Koštati, dostići određenu sumu ili kvantitativnu vrednost.

A reforma da casa ficou em mil reais – Renoviranje kuće je koštalo hiljadu reala.

Ficou por quanto o conserto do carro? – Koliko je koštala popravka kola?

A inflação do ano passado ficou acima do esperado – Prošlogodišnja inflacija je bila viša od očekivane.

U ovoj upotrebi glagol ficar ponekad ide sa predlogom em, a ponekad i sa por. Sa em se uglavnom izražava precizna suma, a sa por aproksimativna.

[image credits: Transparent Language Blogs]

NEKI IZRAZI SA GLAGOLOM FICAR

U nastavku ćemo dati značenje nekih čestih izraza sa glagolom ficar, kao i primere upotrebe tih izraza.

1. FICAR DE

Preuzeti neku obavezu, obavezati se na nešto. Uglavnom se može prevesti na naš jezik glagolom trebati:

Fiquei de ligar para ele depois do trabalho – Treba da ga pozovem posle posla.

Ele tinha ficado de me pagar hoje, mas não cumpriu o que prometeu – Trebalo je da mi plati danas, ali nije ispunio što je obećao.

2. FICAR DE BEM/MAL

Biti u dobrim odnosno lošim odnosima, slagati se dobro odnosno loše:

Por incrível que pareça, nós ficamos de bem depois do divórcio – Koliko god delovalo neverovatno, mi se dobro slažemo posle razvoda.

Ele ficou de mal comigo porque não cumpri a promessa – On sa mnom više nije u dobrim odnosima, jer nisam ispunio obećanje.

3. FICAR DE FORA (DE)

Biti isključen iz nečega, ne ući u nešto:

Não fique de fora da nossa competição, inscreva-se! – Ne propusti učešće u našem takmičenju, prijavi se!

Roberto ficou de fora da classificação – Roberto nije ušao u klasifikaciju.

4. FICAR PARA TITIO/TITIA

Ostati neoženjen (neženja)/neudata, pomalo pežorativno (poput našeg usedelica):

Jorge tem 40 anos e ainda não se casou!? Vai ficar pra titio! – Žorže ima 40 godina i još se nije oženio!? Ostaće neženja!

5. FICAR POR DENTRO DE

Biti u toku sa nečim, biti dobro upućen u nešto:

Curta nossa página no Facebook e fique por dentro de todas as novidades – Lajkuj našu stranicu na Fejsbuku i budi u toku sa svim novostima.

6. FICAR POR ISSO MESMO

Ne snositi posledice, završiti se bez posledica. Možemo često prevesti na naš jezik izrazom ostati/završiti se na tome:

O aluno desrespeitou o professor e ficou por isso mesmo – Učenik se prema profesoru poneo s nepoštovanjem i na tome se završilo.

7. FICAR PARA TRÁS

Ostati iza nekoga/nečega, često u prenesenom smislu, tj. u vremenskom značenju (ostati u prošlosti) ili u smislu nekog kvaliteta, uspeha (zaostati) i sl.:

A minha tristeza ficou para trás, superei a crise emocional – Tuga je iza mene, prevazišao sam emotivnu krizu.

Quem não estuda fica para trás – Ko ne uči, zaostaje.

8. FICAR A VER NAVIOS

Ne dobiti ono što se očekivalo ili doživeti neki gubitak. Može se prevesti našim frazeologizmom ostati kratkih rukava:

Ele disse que iria me emprestar o dinheiro, mas o salário dele atrasou e eu fiquei a ver navios – Rekao je da će mi pozajmiti novac, ali plata mu je zakasnila, pa sam ostao kratkih rukava.

9. FICAR À VONTADE

Biti slobodan uraditi nešto, osećati se slobodno, lagodno, opušteno:

Se tiver alguma dúvida, fique à vontade de me escrever – Ako imaš neku nedoumicu, budi slobodan da mi pišeš.

Gostou do bolo? Fique à vontade, pegue mais um pedaço! – Dopala ti se torta? Uzmi još jedno parče, slobodno!

10. FICAR UMA FERRA

Veoma se razbesneti:

Meu pai ficou uma ferra quando viu a minha tatuagem – Moj otac se strašno razbesneo kad je video moju tetovažu.

11. FICAR DE BOCA ABERTA

Veoma se iznenaditi nečim:

Fiquei de boca aberta quando vi aquela praia linda – Baš sam se iznenadio kad sam video onu prelepu plažu.

12. FICAR DE QUEIXO CAÍDO

Frazeologizam sličan prethodnom, ali označava veći intenzitet iznenađenja. I u našem jeziku postoji sličan kolokvijalan izraz – pasti kome vilica:

Ficamos de queixo caído quando soubemos que o dono da padaria era um assassino – Pala nam je vilica kad smo saznali da je vlasnik pekare ubica.

13. FICAR SABENDO

Saznati:

Hoje fiquei sabendo que não vai ter festa de aniversário da empresa – Danas sam saznao da neće biti proslave za godišnjicu firme.

14. FICAR FRIO

Ne brinuti, ne uzbuđivati se, biti opušten, smiriti se, opustiti se. I u našem žargonu postoji glagol istog značenja, uglavnom upotrebljen u imperativu – oladi. Međutim, taj naš glagol može biti upotrebljen i pežorativno ili makar u konfrontaciji sa sagovornikom, dok izraz ficar frio iz portugalskog ne mora imati takvih konotacija:

Fique frio, Leo! Vamos resolver tudo – Smiri se, Leo! Sve ćemo rešiti.

15. FICAR FEIO

Pogoršati se, dospeti u lošu situaciju. Obično se koristi sa imenicom coisa. Ovom frazeologizmu odgovaraju neki naši kolokvijalni izrazi poput biće belaja, biće „veselo“, biće povuci-potegni i sl.:

Não temos mais dinheiro para continuar pagando o aluguel, a coisa vai ficar feia – Nemamo više para da nastavimo da plaćamo stanarinu, biće veselo.

[image credits: Eng News 24h]

Izvori i literatura:

Prilikom pisanja ovog posta najviše je korišćen članak na sledećem linku:

https://www.portuguesdobrasil.com.br/expressoes-verbo-ficar-portugues/

Iz njegu su preuzeti mnogi primeri koje smo ovde naveli, bilo u celini, bilo delimično, uz prepravljanja. Tipologiju značenja i upotrebe glagola ficar organizovali smo nešto drugačije nego u tekstu sa navedenog linka, budući da smatramo da se mnoga značenja koja su u njemu data kao odeljena zapravo preklapaju.

Poslužili smo se i sledećom literaturom:

https://en.wiktionary.org/wiki/ficar

Rebelo, I., & P. Osório. (2007). Contribuições para uma descrição semântica do verbo “ficar”: o que os manuais de Português Língua Estrangeira (PLE) não dizem. DOMÍNIOS DE LING@GEM, 1(1), 1-20.

Ribeiro Palomanes, R. M. (2004). A expansão de sentidos do verbo ficar e os mecanismos responsáveis pela organização cognitiva de suas significações. Revista Eletrônica do Instituto de Humanidades, 2(8), s.p.