HILJADU ZAŠTO, HILJADU ZATO - NA PORTUGALSKOM

Pre nego što pređem na samu temu ovog posta, dugujem svim svojim pratiocima i pratiteljkama veliko izvinjenje i objašnjenje zašto već mesecima nisam ništa objavljivao na ovom blogu. Naime, pored nekih drugih ličnih izazova koje sam morao prevazići, imao sam jednu obavezu koja me je najviše sprečavala da se posvećujem bilo čemu osim njoj. U pitanju je bila završna faza pisanja moje doktorske disertacije i priprema za njenu odbranu. Taj sam posao završio 12.9.2018. i sada sam sasvim spreman da se vratim mnogim svojim zadovoljstvima, a jedno od njih je svakako i pisanje ovog bloga.

Da pređemo sada na temu ovog posta. Ona se odnosi na jedno pravopisno pitanje portugalskog jezika, koje dosta muka zadaje mnogima koji ga uče kao strani jezik, ali i njegovim izvornim govornicima. Radi se o različitim načinima pisanja leksičkog spoja POR QUE, u zavisnosti od njegove funkcije odnosno pozicije u rečenici. Ovde ću izložiti sve načine na koje se on može pisati, sa odgovarajućim objašnjenjima i primerima.

[image credits: www.fcnoticias.com.br]

1. Por que (razdvojeno, bez akcenta), kao upitni prilog

Kada se POR QUE koristi kao upitni prilog, dakle u značenju zašto, na početku rečenice, piše se razdvojeno i bez akcenta na QUE. Tada taj prilog služi da se uvede upitna rečenica kojom se nastoji saznati razlog, motiv, uzrok i sl. 

Primeri:

Por que você não veio ontem?

Por que lhe disseste isso?

Por que ainda não temos a solução?

U ovoj upotrebi, upitni prilog POR QUE može se zameniti sintagmama POR QUAL MOTIVO odnosno POR QUAL RAZÃO (iz kog razloga):

Por qual motivo você não veio ontem?

Por qual razão você não veio ontem?

Por qual motivo lhe disseste isso?

Por qual razão lhe disseste isso?

Por qual motivo ainda não temos a solução?

Por qual razão ainda não temos a solução?

Kao što je slučaj i sa svim ostalim upitnim prilozima u portugalskom (que, como, onde, quando, quanto i dr.), i na POR QUE je moguće dodati intenzifikator pitanja koji glasi é que, čime se dobija upitni priloški izraz POR QUE É QUE:

Por que é que você não veio ontem?

Por que é que lhe disseste isso?

Por que é que ainda não temos a solução?

2. Por que (razdvojeno, bez akcenta) kao relativni konektor

Iako je ovo POR QUE istovetno po pisanju kao i upitni prilog za uzrok, ono ima potpuno drugačiju sintaksičku i semantičku funkciju. Radi se o predlogu por praćenom relativnom zamenicom que, koji služi da poveže subordiniranu rečenicu sa glavnom. Ako, recimo, na portugalskom želimo da kažemo To je hodnik kojim sam prošao, to se može reći ovako: Este é o corredor por que passei. Evo još dva primera upotrebe ovog relativnog konektora:

A rua por que passamos ontem agora está interditada.

Os motivos por que não aceitei a oferta são importantíssimos.

Ovaj relativni konektor može se zameniti sintagmama por qual, por quais, pelo qual, pelos quais, pela qual, pelas quais, zavisno od roda, broja i prisustva odnosno odsustva određenog člana:

Este é o corredor pelo qual passei.

A rua pela qual passamos ontem agora está interditada.

Os motivos pelos quais não aceitei a oferta são importantíssimos.

3. Por quê (razdvojeno, sa akcentom) kao upitni prilog

Kada se POR QUE koristi kao upitni prilog, dakle u značenju zašto, na kraju rečenice, ili kada sámo čini jednu upitnu rečenicu, onda se piše razdvojeno, ali sa akcentom cirkunfleksom na QUE. Primeri:

A Magda não veio e nem disse por quê.

Estás calado por quê?

Vocês não comeram nada! Por quê?

I u ovom slučaju upitni prilog POR QUE može se zameniti sintagmama POR QUAL MOTIVO odnosno POR QUAL RAZÃO (iz kog razloga):

A Magda não veio e nem disse por qual motivo?

A Magda não veio e nem disse por qual razão?

Estás calado por qual motivo?

Estás calado por qual razão?

Vocês não comeram nada! Por qual motivo?

Vocês não comeram nada! Por qual razão?

Ako se pitate zašto se iznad QUE piše akcenat cirkunfleks a ne akut, odgovor leži u izgovoru slova <e>. Naime, ono se izgovara kao zatvoreno, a takvi se vokali u portugalskom pravopisu obeležavaju cirkunfleksom.

[image credits: www.portuguesconcurso.com]

4. Porque (spojeno, bez akcenta) kao uzročni konektor

Kada se POR QUE upotrebljava kao konektor koji uvodi uzročnu rečenicu, dakle u značenju zato što, pošto, jer, onda se piše spojeno i bez akcenta. Primeri:

Fechei a janela porque está frio.

Não jogamos futebol no domingo porque estava chovendo.

Ovaj uzročni konektor može se zameniti mnogim drugima, sa istim značenjem: pois, visto que, uma vez que, dado que, por causa de que i dr. Među njima mogu ponekad postojati blage razlike u značenju, ali se u principu mogu smatrati sinonimima. Gornji primeri za upotrebu porque kao uzročnog konektora, prema tome, mogu takođe sadržati i neke od njih: 

Fechei a janela pois está frio.

Não jogamos futebol no domingo uma vez que estava chovendo.

5. Porquê (spojeno, sa akcentom) kao imenica

Kada se POR QUE piše spojeno i sa akcentom cirkunfleksom, onda ima imeničko značenje, tj. postaje imenica muškog roda, sa značenjem motivo, razão, causa (motiv, razlog, uzrok). Tada ga najčešće prati i određeni član muškog roda (o), a moguće je staviti ga i u množinu (os porquês). Primeri:

Ninguém me disse o porquê da mudança. = Ninguém me disse o motivo/a razão/a causa da mudança.

Gostaria de saber os porquês do teu comportamento. = Gostaria de saber os motivos/as razões/as causas do teu comportamento.

* * *

Da rezimiramo nekolikim savetima za upotrebu svih ovih različitih "zašto" i "zato" na portugalskom jeziku:

Por que - koristi se na početku pitanja

Por quê? - koristi se na kraju pitanja, ili kada je sámo u upitnoj rečenici

Porque - koristi se u odgovorima

O porquê - koristi se kao imenica u značenju motiv, razlog, uzrok

[image credits: www.infoenem.com.br]